Умидли дунё ёки «Панднома». Саъди Шерозий
бўлғил” (Аҳмад Яссавий)
"…Худойи таоло фаришталарига айтадиким, туфроқцин киши ясаб, жон бериб, ер юзинда ўз ўрнимга Халифа қилиб қўядурман....”. (Абдулғози Шажарои Таркинот) дан. Бу ҳукмга фаришталар, инсонлар ўз нафсларини забт қилолмайдилар, деб эътироз қиладилар… Шунда Худо айтганмиш: “Ман билғонни Сизлар билмассизлар… Беринглар, туфрокдин бир кишининг сувратини ясанг…”. Азроил алайҳиссалом Худонинг амри билан бориб барча ер юзидаги ҳар турли туфровдан олиб, Маккаи муаззама бирла Тоифнинг орасида туфроқни балчиқ қилиб одамнинг сувратини ясаб этғусидир. Одам шамол ёрдамида ҳаракатга солиниб, олов билан жасади иситилганда қалби ҳароратга тўлибди. Ва Яратганнинг шафқату саҳовати туфайли вужуди ичида инсон ўз эркини топибди.
Тасаввуф таълимотида, тупроқ – Аллоҳнинг мунаввар нури, сув – унинг ёруғ ҳаёти, ҳаво – буюклиги, олов – унинг ғазаби тимсолидир.
Тупроқ ва сув – жаннат мулки, шамол ва олов дўзах ичидаги нарсалар… Ушбу шарҳу маълумотларни ёдца тутиб, “Туфроқ бўлғил, одам сени босиб ўтсин” иборасига назар ташламоқ даркор.
Туфроғ ила ўзни тенг тутиш – буюклик замини, ҳокисорлик пояси. Кибр манманливдан покланиш инсонийлик мартабаси олдида бўлак мартабаларни назарга олмасливдир… Ҳазрати Навоийнинг бир ғазалида:
“Эй Навоий, ўзни мақбул истасанг туфроқ бўл,
Ким эрур мардуд, улким бошида киндор бор.
Мардуд-рад этилган маъносида. Бунга сабаб – шайтонни кеккайиши. Демак, ўзликни англаш, “ўзни мақбул исташнинг зўр чораси – туфроқ сифатлидир”.
Одам бўлиб тугилдик одам бўлайлик,
Элу юрт дардига малҳам бўлайлик.
Инсон туғилиши, яшаши ва ўзини топавермасдан ўтиб кетавериши ҳам мумкин.
Ўзини англаган, ўзлигини топган одамларгина одамийликнинг асл моҳиятини намоён қиладилар. Шундай одамларгина инсоният назарида, қадр топадилар.
Хўш, одамнинг ўзини ўзи англамоғи учун нималар сабабчи бўлади?
Бунга баъзан бир кутилмаган воқеа, ҳодиса, бировнинг кескин танбеҳи, бошга тушган бирор ташвиши ва шунга ўхшаш вазиятлар сабаб бўлиши мумкин… Шундай пайтда киши ўз ҳаётига бошқа кўз билан қарай бошлайди, воқеа, ҳодисаларни янги-янги қирраларини кашф этади, оламнинг инсонийликнинг тилсими, сиру-асрорини тушуна бошлайди… Бир файласуф: “Халқ кўрмаганини ҳам сезиб туради”, -деган экан.
Бунинг маъноси: “Кимнинг кимлиги одамларга аён”, дейилмоқчи.
Ҳазрат А.Навоий: “Эл нетиб топгай мениким, мен ўзимни топмасам”, деб лутф қилганлар.
“Кўзимиз очилиши, ҳақиқат қарор топиши учун бошлар кесилиши, шарт эмас…”, деганлар улуғларимиз!
Одамнинг қорнидан тушиб бир кун келиб қабрга кириши муқаррар… Бунинг рамзий маъноси шуки: Одам дунёни, ўз умрини қафасдан қафасгача ўтиши эканлигини тафаккур кўзи билан кўради. Дунё – инсон наздида озодлик, қафасдан чиққан қушнинг парвози, унинг азоблари эса синовдир. *
“АДАБИЁТ-САККИЗИНЧИ МУЪЖИЗА”
(Ўткир Хошимов)
Ўтмишда бир нарса сабаб бўлиб, ғурбатни ихтиёр айлаган аждодларимиз сафарга ўзлари билан бир сиқим “она тупроқ” дан