Кыталык Уйбаан. Кустугу ситтэрбиэн. Иван Дьячковский
өстөөх бөҕөтүн өлөрбүт, – диэтэ биһиги дэриэбинэбит биллиилээх «сэрииһитэ» Кеша. Инньэ гынан, бэҕэһээ киэһэни быһа уолаттар бары араастаан оҥоһуллубут автоматтарын, шмайцердарын, бинтиэпкэлэрин, бэстилиэттэрин, мас кынчаалларын, бэл диэтэр рогаткаларын кытта «ыраастаабыттара», тааһынан кыһыйбыттара. «Мин хамандыырбын, онон наганым именной буолуохтаах» диэт, Кеша мас бэстилиэккэ химическай харандааһынан «ШаКе» диэн «кистэлэҥ» аатын суруйбута. Бүгүн, оскуолаттан кэлээт, биһиэннэрэ – Сэбиэскэй уулусса «этэрээтэ», «өстөөхтө- рү» – Партизанскай уулусса сүҥкэн улахан «армиятын» кытта улахан быһаарыылаах кыргыһыы уоттаах хонуутун кутаатыгар оройдорунан түһүөхтээхтэр.
«Мал ыраас эрэ буоллаҕына, киһиэхэ туһалыыр эбит», – диэн санааттан, тураммын тайах маспын кылбаа маҥан гына кыһыйдым. Бу маспын сүтэрбэт баҕаттан, химическэй харандааһы силбинэн илитэ-илитэ манныгы суруйдум: «Бу маһы баһаалыста тыытымаҥ. Мин туруорбут сирбэр турдун. Бу тайах-мас көмөтүнэн мин – Дьуона оҕонньор уола Ваня Дьячковскай хаама үөрэнэбин. Мин «Ыраах да ыраах» диэн сиргэ тиийэн дьолбун уонна ийэбин булуохтаахпын. Бука диэн маспын тыытымаҥ». Ити сурукпар туочуканы туруораат, олоҕум саамай улахан дьыалатын уһата-кэҥэтэ барбакка, мин ыраах айаҥҥа туруннум. Күүһүм-сэниэм, туох баар кыаҕым нэһиилэ икки эрэ олбуору нөҥүөлүүрбэр тиийдэ. Ол иккис дьиэ сабараанньатыгар олорон эрэ: «Мин иккистээн да төрөөтөхпүнэ, кыталыктар үҥкүүлээбит сирдэригэр – Дьаарбаҥ кумах тумуһугар тиийэрим саарбах. Наһаа да мөлтөх эбиппин!» – диэн санааттан ытаатым. Оттон-мастан тардыһан, сылаабыттан ыт кыайан сиэбэт гына титирээн, дьиэбин нэһиилэ буламмын, ороммор сынньана сыттым.
– Хайа, туох айылаах өр буоллугут? – киирэн кэлбит убайдарбыттан ыйыттым.
– Кылааскар суоххун көрөөт, эйигин аан дойдуну биир гына көрдөөтүбүт! – аҕылаабыттара сүрдээх, миигин чахчы да аан дойдуну биир гына көрдөөбүттэр быһыылаах – Африканан, Австралиянан, Бразилиянан.
– Мин баара-суоҕа Лазарев Петялаах дьиэлэригэр тиийэ сырыттым ээ! Бэйэм хааман!
– Оо, маладьыас Ваня! Бүгүн иккис дьиэҕэ тиийбит буоллаххына, сарсын үһүс, өйүүн төрдүс дьиэҕэ тиийиэҥ буоллаҕа дии! – дэстилэр убайдарым.
Итинтэн ыла хас күн аайы тайах-маһым дьиэбиттэн ырааттар-ыраатан испитэ. Сотору кэминэн, мин Амма бөһүөлэгин бүтэһик дьиэтигэр тиийбитим.
Бүгүн биһиги кылааспыт, биһиги оскуолабыт, биһиги бөһүөлэкпит, биһиги дойдубут – Советскай Союз уонна бүтүн аан дойду барыта өрөгөйдүүр күнэ! Барыбыт үөрүүтэ биир – бүгүн, 1961 сыл муус устар 12 күнүгэр аан дойдуга аан маҥнай космоска киһи таҕыста! Ол киһи аата – Юрий Алексеевич Гагарин, бастакы лётчик-космонавт. Кини бүгүн аан дойдуга бастакы нүөмэрдээх герой буолла! Чахчы кинини аан дойду дьоно бары таптаатылар. Кинини араас омук тылынан эҕэрдэлээтилэр, уруйдаатылар-айхаллаатылар. Гагарин Өлөксөйдөөх уоллара Юра оҕо сылдьан «Барон Мюнхаузен» туһунан кинигэни аахпыт быһыылаах уонна эмиэ мин курдук, күн аайы сарсыарда уонтан уон иккигэ диэри подвиг оҥорбут буолуохтаах. Өскөтүн оннук гымматаҕа