Ийэм кэпсиир… (4 чааһа). Семен Маисов
хончоҕорго хаста да чэй куттаран эмискэ үрүт-үөһэ тото иһэн, сүүһүгэр бычыгыраан тахсыбыт, икки чанчыгынан сүүрэн түспүт көлөһүнүн, сиэбиттэн өрбөх ылан, чөм-чөм баттыалаан, бэрт чэбэрдик туттан-хаптан соттор.
– Һуу, кулгааҕым чуҥкунаатаҕа сүрүн… эмиэ хайаларын үөрэ ытаан аастаҕай… – Талыабай уҥа кулгааҕын эминньэҕин имэринэр.
– Эмиэ сымыйаны итэҕэйэн, арааһы үөтэн, түөһэн бардылар… – Баһылаайап баһын быһа илгистэр, ахсарбатахтыы туттар.
Оҕонньоттор киирбит киһиттэн тугу да ыаһыйалаһан ыйыталаспаттар. Хайа уонна «тылга иҥнии» диэн эмиэ баар. Атын киһи киирэн олороро эбитэ буоллар «хайа, ити кэннэ сэһэниҥ, бу кэннэ кэпсэлиҥ» диэн сүрдээх буолуо этилэр. Дьон сөбүлээбэт, истэригэр киллэрбэт, китиэркиир киһилэрин кытта бэл айах атан сэһэргэһэртэн туттуналлар.
Арай эбэм эрэ, ким да кииртин иһин сыһыана биир:
– Дьокуускай диэки, ол эргин дьон-сэргэ туох, хайдах олорор?.. Улахан көһөрүүлэр эҥин буолбут сурахтаахтара дии?.. – эмээхсин боломуочунайтан ыйытар.
Мин эбэм эмээхсин ураты холкутун, ырааҕы-киэҥи ыраҥалыыр уһун санаалааҕын, киэҥ көҕүстээҕин мэлдьи сөҕөбүн. Кини кимиэхэ эмит таала кырыыламмытын көрбүт, истибит суох.
– Ол, көһөрүү, барыы-кэлии туһунан эһиэхэ ким кэпсээтэ? – Миитэрэй Ыкынаачайабыс дьиэ иһинээҕилэри кэриччи көрө-көрө дьоһумсуйа туттар. – Кыайыы буолан дьон бары онон топпукка дылылар. Сир-сиртэн, дойду-дойдуттан туох улахан уратыланыай… Сөп буоллаҕа… Буолумуна… – диэн ыалдьыт ылбат-биэрбэт ыккардынан хоруйдуур. – Кэлин улаханнык тэлэһийэн урукку курдук ыырданан сылдьыллыбат…
– Урут ол хайа дойдуларынан сылдьыбыккыный? – диир, эҥээрэ суох, сокуон хотуолаабыт киһитэ Чоойун.
– Ээ урут сылдьан буоллаҕа… Тиксииннэн, Сангаарга таас чоххо, бэл Бодойбоҕо кытта тиийиллибитэ… Күрүөйэхтэри сойуолаһан Түҥ өрүс үөдэн түгэҕинэн, ыһыытыыр баһынан: Күһүрбэҕинэн, Таманынан, Дьалыабайынан кытта, сири-сибиири биир гына тилийэ көтүллүбүтэ… – боломуочунай, кыра ыамай токкоолосто диэн омнуолаабакка, хата, чоҥ курдук хоруйдуур киһи буолан биэрдэ.
– Таах да эҥсэ тэлэһийбиккин эбит… – Ньөкөөрөр оҕонньор табахтаан бүтэн, такыйбыт модороон тарбахтардаах, килэрийбит ытыстарын көхсүн саҥа көрбүт киһилии кичэйэн кыҥастаһар. Дьиэлэрин тэлгэһэтиттэн ырааппатах оҕонньотторго, кырдьыга да, тойук дойдулар.
Куораттан тахсыбат сонун киһи кэпсэлин-ипсэлин истэн олорбут Талыабай оҕонньор, тугу эрэ дьиибэни, дьээбэлээҕи саҥараары сорунар быһыылаах, үөннүрээри гыннаҕына буолар үгэһинэн бастаан уоһун чорботон үмүрүҥнэтэр, мүлүк-халык тутта-тутта мүчүҥнүүр, онтон:
– Мин да эдэрбэр эт тилэхпин элэтэн, сыа тилэхпин сылатан сири-дойдуну син көрбөхтөстөҕүм… инньэ киэҥ Кэрэҥэччинэн, Хондуһанан, Кубаҕайынан сылдьыллааччы, оттон Дьаабыга баҕас бу бэрт өтөрдөөҥҥө диэри баран кэлиллэрэ… – диир.
Боломуочунай, тугу эрэ санаан, таас түннүк нөҥүө таһырдьаны одуулаһа