św. Kosma i Damian — lekarze, męczennicy rzymscy z przełomu III-IV w.
939
św. Apolonia — męczennica, zm. 249 w Aleksandrii, wg legendy przed spaleniem na stosie wybito jej zęby.
940
św. Liboriusz — zm. w IV w., biskup Le Mans.
941
opat — przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
942
głowa wygolona — tonsura, znak przynależności do stanu duchownego.
943
kasztelan — średniowieczny urzędnik, odpowiedzialny za ściąganie podatków, obronę i sądownictwo na terenie kasztelanii, to jest jednostki administracyjnej średniego szczebla.
944
pośrzednik — dziś popr.: pośrednik.
945
przygodzić się (daw.) — przydarzyć się.
946
nawojka — tu: dziewczyna.
947
w ostatku (daw.) — w końcu.
948
żywot (daw.) — brzuch.
949
wedle (daw.) — obok.
950
wartko (daw.) — szybko.
951
szczypka — szczapka, kawałek drewna.
952
pazdury — dziś popr.: pazury.
953
zbyrczeć (gw.) — brzęczeć (z gwary góralskiej, za pomocą której Sienkiewicz naśladował staropolszczyznę).
954
chycić — dziś popr.: chwycić.
955
tkać (daw.) — wpychać.
956
może — tu: możliwe.
957
chorość (daw.) — choroba.
958
jąć (daw.) — zacząć.
959
przywieść (daw.) — przyprowadzić.
960
Zawisza Czarny z Garbowa — (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.
961
wartki (daw.) — szybki.
962
kasztelan — średniowieczny urzędnik, odpowiedzialny za ściąganie podatków, obronę i sądownictwo na terenie kasztelanii, to jest jednostki administracyjnej średniego szczebla.
963
pokrętka — tu: korba.
964
wszelako (daw.) — jednak.
965
radzi (daw.) — chętnie.
966
opat — przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
967
ochwiarować — dziś popr.: ofiarować.
968
po kądzieli — w linii żeńskiej; kądziel — pęk włókien przygotowanych do przędzenia.
969
Zbyszków (daw.) — Zbyszkowy, należący do Zbyszka.
970
odmówić — tu: przekonać do odejścia.
971
źreb — dawna miara powierzchni ziemi.
972
Wilkowi — poddani Wilka.
973
na Boże Narodzenie — Boże Narodzenie stanowiło zwyczajowy termin, do którego obowiązywały umowy.
974
ninie (daw.) — teraz.
975
polowiczko — polowanie.
976
wezwyczaić się — przyzwyczaić się.
977
uradzić (daw.) — ustalić.
978
ciągoty — pożądanie.
979
zmiarkować (daw.) — zauważyć, zorientować się.
980
radzi (daw.) — chętnie.
981
przestawać (daw.) — przebywać.
982
gonitwy — turnieje rycerskie.
983
czerstwy (daw.) — zdrowy.
984
wykrzesać — wykuć z kamienia.
985
ciągoty — pożądanie.
986
wdzięczen — dziś popr.: wdzięczny.
987
przestawać (daw.) — przebywać.
988
szczebrzuch — słowniki podają znaczenie: wiano panny młodej. Sienkiewicz prawdop. skontaminował to ze słowem ”brzeszczot”.
989
skrom — tłuszcz zwierzęcy.
990
wiano — posag.
991
jeno (daw.) — tylko.
992
łacnie a. łacno (daw.) — łatwo.
993
chycić — dziś popr.: chwycić.
994
przezpiecznie (daw.) — bezpiecznie.
995
opat — przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
