Әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздікті басқару. Өтеғали Шеденов
ұлттық экономиканың индустриальды-инновациялық және тұрақты экономикалық даму қабілеті индексі;
2) тұрақты қаржы жүйесі индексі;
3) сыртқы экономикалық қызмет индексі;
4) әлеуметтік және демографиялық даму индексі.
Мемлекеттік ерекшеліктер берілген мемлекеттің ғана емес, сонымен бірге жалпы елдің қауіпсіздігіне әсер ететін қауіптер мен қатерлердің барлық жиынтығын анықтайды. Бұл аспектілер мемлекеттік саясаттың қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша мәнін айқындауы тиіс. Әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздікті қарастырудағы бірінші кезектегі міндеттердің бірі экономикадағы дағдарыстық құбылыстарды дер кезінде және объективті көрсететін көрсеткіштер жүйесін әзірлеу болып табылады.
Мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігі критерийлер мен көрсеткіштер жүйесінің көмегімен анықталады, олар төмендегілерді анықтауға мүмкіндік береді:
– мемлекеттің табиғи-ресурстық әлеуеті;
– мемлекетте өндірістік қорларды, капитал мен еңбекті тиімді қолдану деңгейі (оларды басқа мемлекеттер мен дамыған елдердегі қол жеткізілген шамаларымен салыстыра отырып, ішкі және сыртқы сипаттағы қатерлер ең аз болатын шекті мәнді анықтауға болады);
– экономиканың бәсекеге қабілеттілігі;
– мемлекеттегі әлеуметтік тұрақтылықтың жай-күйі және болуы мүмкін әлеуметтік жанжалдарды шешу және алдын алу шарттары [20].
Әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздік критерийлері зерттеу объектісінің әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігінің нақты көрсеткіштерін (индикаторларын) таңдауға тікелей әсер етеді. Олар нарық өндірісінің эволюциясын сипаттайды, оның сандық және сапалық параметрлерінің әлемдік статистика жүйесіндегі деңгейіне сипаттама береді. Тұрақты даму көзқарасы тұрғысынан алғанда, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігінің критерийлері келесілер болуы мүмкін: тұрақты экономикалық өсу; әлеуметтік тұрақтылық; экологиялық тұрақтылық және т.б.
Бұл жерде айта кету керек, әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздік үшін маңызды мәнге көрсеткіштер емес, керісінше, олардың шекті мәндері ие, олардың шамаларын қадағаламау өндірістің түрлі құрамдас бөлеіктерінің қалыпты дамуына теріс әсерін тигізеді, мемлекеттің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуы облысындағы теріс, оңтайсыз құбылыстардың қалыптасуына әкеледі. Шекті мәндерді анықтау үшін келесілерді қолданған дұрыс: сарапшылар бағасын; нормативтік актілермен бекітілген нақты мәндерді; түрлі математикалық әдістерді қолдану арқылы алынған мәндер.
Қазіргі уақытта әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздік деңгейін бағалау үшін әртүрлі әдістер қолданылады, оларды төмендегідей топтастыруға болады:
7-cурет – Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Әдебиет негізінде көрсетілді [20]
– негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерді қадағалау және