Әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздікті басқару. Өтеғали Шеденов
қосымша экономикалық индикаторлар.
Бірінші топ келесі көрсеткіштерден тұрады: ауыл шаруашылық емес жұмысшылар мен қызметкерлердің саны; көлік төлемдерін есептемегендегі жеке табыстары; өнеркәсіптік өндіріс (индекс түрінде); өнеркәсіптегі және саудадағы сатылым көлемі және т.б.
Индикаторлардың екінші тобы келесі көрсеткіштермен сипатталады: өндірістегі ұзақ мерзімді қолданатын тауарлардың тапсырысының орындалмауы; тұтыну тауарлары мен шикізатқа жаңа тапсырыстар; өнеркәсіп пен сауда қорларының сатылым көлеміне қатынасы және т.б.
Кейбір елдерде мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздікті бағалау және реттеудегі әдістердің бірі қатер көрсеткіштерін құру әдістері болып табылады. Олар мәндері шектен асқанда критикалық аумақ басталатын және мемлекеттің араласуын қажет ететін көрсеткіштердің рұқсат етілетін ауытқуларын білдіреді.
Мәселен, жұмысбастылық деңгейінің көрсеткіші үшін қатерлер критерийі 3 ай бойы 2,5 %-дан асатын жұмыссыздар саны болып табылады. Ал сыртқы сауда теңгерімділігінің қатері критерийі орташа жылдық негізде 3 ай бойына импортты экспортпен 90 %-дық жабу саналады. Экономикалық өсудің тежелуін қадағалау үшін жалпы ішкі және өнеркәсіптік өнімнің, өндірістік капитал салымдарының, жұмысбастылық деңгейінің өсу индикаторларын қолданады.
Инфляциялық тенденцияларды қадағалау үшін сыртқы сауда мен бағалардың жалпы деңгейінің теңгерімділігі индикаторларын қолданады.
Ғылыми әдебиеттерде мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігін бағалау индикаторлардың екі тобының көмегімен жүзеге асырылады: бірінші тобын белгілеуші индикаторлар құрады. Олардың негізінде мемлекеттің жай-күйінің диагностикасы жасалады, шаруашылық құрылымының деградациялану процесінің тереңдігі және олардың серпінінің инерттілігі талданады. Екінші топты «өсу әлеуеті» индикаторлары құрады – мемлекеттің ішкі әлеуетін, ішкі күш пен құралдар есебінен депрессиялық күйді және артта қалушылықты жою алғышарттары мен мүмкіндіктерін, мемлекеттің федералдық көмек сұрауының негізділігін анықтауға септігін тигізетін, өсудің тиімді импульстері мен нүктелерінің болуын сипаттайды.
Мемлекеттің потенциалды әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығының факторларын кешенді қамту мақсаттары үшін ғалымдар әлеуметтік-экономикалық шиеленістің синтетикалық индикаторларын әзірледі, олар жұмыссыздық, қылмыстылық, саяси жағдай, ұлтаралық қатынастар, экология, тұтыну нарығының жай-күйі, тұтыну және сауда-саттық тауарлары бағаларының индексі, азаматтардың табыстары, экономиканың жай-күйі, потенциалды әлеуметтік-экономикалық шиеленістің қосымша факторларының болуы сияқты жағдайларды сипаттайды. Жалпы мемлекеттері үшін, алдыңғы кезекте, артта қалған және депрессивтік мемлекеттер үшін бұл индикаторлар осы мемлекеттерді қолдау бойынша ұсыныстарды негіздеу кезінде шешуші рөлге ие болуы мүмкін.
Ғылыми әдебиеттерде мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық