Әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздікті басқару. Өтеғали Шеденов
және вертикальді түрдегі шаруашылық байланыстардың бұзылуы;
– шаруашылықтың техника-технологиялық базасының азаюы;
– жұмыссыздық;
– инфляция;
– салық салудан көпшіліктің қашуы;
– экономиканың монополизациясы;
– экономиканың және қоғамның қылмысы;
– ішкі және сыртқы қарыздың көлемділігі;
– валюталық ресурстардың түрленуі.
Қазақстандық экономиканың сыртқы әлеуметтік-экономикалық қатерлеріне келесілерді жатқызуға болады:
– импорттық тәуелділіктің өсуі;
– экономиканың тым ашық болуы;
– Қазақстанның өзіндік инициативасымен табиғи ресурстардың нетто-экспортерына айналуы;
– экономикалық динамиканың жаһандануы;
– халықаралық ұйымдар мен байланыстардың рөлі;
халықаралық еңбек бөлінісі мен сауданың динамикасы мен құрылымы.
Ішкі қайшылықтардың өрши түсуінен, органдардың тиімді шешім қабылдай алмауынан ішкі қауіптер өсу үрдісіне ие болады да, сыртқы қауіптер үшін қолайлылық тудырады. Бұл біріншіден, ішкі қауіптер мемлекеттің экономикалық, әсіресе, қаржылық қуатын әлсірете отырып, экономиканы жаңартуға кең мүмкіндік бермейді.
5-сурет – Экономикалық қауіпсіздік жүйесінің құрылымы. Дереккөзі негізінде көрсетілді [19]
Екіншіден, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық әлсіздігі ұлтты халықаралық қаржылық ұйымдардың алдында тәуелді етеді, өйткені, елдің бюджеттік ресурстары мемлекеттің минималды әлеуметтік міндеттемелерін де төлеуге мүмкіндік бермейді. Қарызды көптеп алу бюджет мәселесін шешпейді, қайта сыртқы қарызға көрсетілетін қызмет шығындарын өсіре түседі.
Үшіншіден, ішкі қауіптер отандық тауар өндірісінің ішкі сұранысты қанағаттандыра алмауы экономиканың импортқа, сыртқы рынок конъюнктурасына, оның тауарлық және қаржылық сегменттеріне, оның ішінде азық-түлік, машина құрал-жабдықтар, халықаралық несиелерге деген тәуелділікке әкеп соқтырады.
Төртіншіден, ішкі қауіптерді жеңе алмаған мемлекет сыртқы саясатты да белсенді жүргізе алмайды. Отандық өндірушілердің мүдделерін дұрыс қорғамайды, бәсекеге қабілетті мол өнім шығарылмайды (5-сурет).
Сонымен қатар, мемлекеттік шараларды қолдануды талап ететін әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздіктің келесі ықтимал қауіп-қатерлеріне назар аударған жөн. Біріншіден, өнеркәсіптің өндіруші және қайта өңдеуші салаларының бірдей дамымау үрдісі. Экономиканың шикізатқа бағытталуы бір жағынан, оның шикізатқа деген әлемдік бағалардың ауытқуына күшті тәуелділігін байқатса, ал басқа жағынан шикізаттық емес сектордың дамуы үшін елеулі түрде кедергі келтіретін факторлардың болуы, ол елдің халықаралық еңбек бөлінісінде барабар емес рөлге ие болуына әкелуі мүмкін.
Ал екіншіден, ел өңірлерінің әлеуметтік-экономикалық дамуында теңгерімсіздікдің (дисбаланс) сақталуы. Өңірлердің