Әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздікті басқару. Өтеғали Шеденов
экономикалық саясат жүргізу мүмкіндігі;
– елдегі жедел геосаяси өзгерістерге төтеп беру қабілеті;
– жекелеген экономикалық апаттармен немесе федералдық деңгейдегі экономикалық қате есептеулермен байланысты мемлекеттегі төтенше әлеуметтік жағдайлар бойынша ірі экономикалық іс-шараларды жүзеге асыру (немесе жүзеге асыруды бастауға) қабілеттілігі;
– келісім-шарт негізінде қолданыстағы теңгерімсіз экономикалық жағдай мемлекеттің экономикалық мүдделеріне теріс әсер етуі мүмкін аумақтарға көмек көрсету [11].
Гуськов Н.С., Зенякин В.Е. және Крюков В.В. сынды зерттеушілердің көзқарастары бойынша мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігі келесідегідей анықталады: табиғи, еңбек, материалдық, қаржылық ресурстарын қолдану тиімділігін, экономикалық өсудің жоғарғы қарқындарына қол жеткізуді, мемлекеттік өндірістің тиімділігін, өнім, жұмыс, қызметтер сапасының жоғарылауын, өндірісті монополиядан арылтуды, шаруашылық субъектілерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруды мемлекеттік биліктің басқару органдары тарапынан нәтижелі бақылау мүмкіндігі [12].
Қазақстандық экономика ғылымында әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздік тек ұлттық ауқымдарда ғана зерттеледі. Д.К. Ахметов берілген түсінігі экономикалық тұрақтылық деңгейін арттыруға әсер ететін ұлттық экономиканың еркіндігі мен оның сауда-саттық еркіндігін, оның өзін-өзі жетілдіруін және жаңаруын қамтамасыз ететін барлық шарттар мен факторлардың жиынтығы ретінде анықтайды [13]. Әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздіктің мәнін түсіну үшін автор оның даму және тұрақтылық түсініктерімен байланысын түсіндіреді. Дәлірек айтқанда, нақ осы түсініктер бірыңғай жүйе ретіндегі экономиканың маңызды сипаттарында болуда.
Қ.С. Мұхтарова әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздіктүсінігін бұл экономикалық жүйенің жай күйі, мұндай экономикада оның тұрақты дамуы, ішкі және сыртқы қатерлерден қорғануы және шеттелуі қамтамасыз етіледі, олар қоғамдық-мемлекеттік даму үшін әлеуметтік-экономикалық шарттардың жеткілікті деңгейін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Ғалымның пікірінше, жүйелік құрылым ретінде әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздік өзіне келесі құрамдас бөліктерді қосады: технологиялық, саудасаттық, қаржы-несиелік, өнеркәсіптік, сыртқы экономикалық, инвестициялық, энергетикалық, көлік-байланыс, әлеуметтік [14].
Ө.Қ. Шеденовтың көзқарасында ұлттық қауіпсіздіктің аса маңызды құрамдасы ретінде әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздік экономикалық жүйенің нақты жай-күйін көрсетеді, мұндай экономикада азаматтық қоғам мен мемлекеттің басты қажеттіліктерінің қанағаттандырылуы, елдің қорғаныс қабілеті мен болуы мүмкін ішкі және сыртқы қатерлерінің көрінуі қамтамасыз етіледі. Ұлттық әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздік жүйесінде келесі іріленген блоктарды бөліп көрсетуге болады: табиғи-ресурстық, экологиялық, әлеуметтік-экономикалық, қаржылық-несиелік [15].
О.Н. Өксікбаев