Әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздікті басқару. Өтеғали Шеденов
есе асып кеткендігі рас.
Бесіншіден, экономиканың «көлеңкелі экономика» деңгейінің жоғарылығы. Бағалауға қарасақ, жалпы экономиканың әлі де 20 пайызы «көлеңкелі экономикада» қалуда. Сонымен қатар, экономикада қазіргі бар «көлеңкелеу» кәсіпкерлерге сыбайлас жемқорлықпен қысым жасаудан туындаған бизнес жүргізу рәсімдерінің сақталып отырғандығында. Көлеңкелі экономиканың басым бөлігі саудада, шағын және орта бизнес деңгейлерінде сақталуында. Сондай-ақ, бизнесті ашу, ұйымдастыру, жүргізу және мемлекетке салық төлеу салаларында мемлекет тарапынан кедергілер болғандықтан, көлеңкелі экономика сақталып отыр.
Алтыншыдан, экономикалық дамудың негізгісінің бірі халықты әлеуметтік және экономикалық қорғаудың әлсіздігі. Жұмыссыздық пен кедейшілік, қоғамның әлеуметтік жіктелуі, денсаулыққа қажетті медициналық қызметтерге қол жеткізудің тарылуы, білім стандарттарының нашарлығы, азық-түлік пен ауыз судың сапасы, сәбилер өлім-жітімінің азаймауы. Елдің сапалы өсу жолына шығу үдерісіндегу негізгі қатерлер болуында.
Осы қатерлердің болуы макроэкономикалық тепе-теңдіктің бұзылуына, «голланд ауруына», шикізаттық емес сектордың бәсекеге қабілетінің кемуіне, отандық тауарлар нарығынан шығып қалуға әкеліп соқтыруы мүмкін.
Осындай әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздіктің басты қауіпқатерлердің тереңдеуіне және дамуына жол бермеу мақсатында тиісті басымдықтар мен стратегиялық міндеттерді айқындау керек. Әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздік саласындағы мақсат – Қазақстан экономикасын ғаламдану жағдайында жұмыс істеуге бейімдеуі, экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыруы тиіс.
Әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздікке қауіп төндіретін факторлар мониторингі жедел ақпараттық-сараптамалық бақылау жүйесі ретінде экономикадағы күрделі макроэкономикалық және салааралық теңсіздіктерді айқындайды және әлеуметтік-экономикалық индикаторлардың тұрақсыздығын бейнелейді. Іс жүзінде, аталмыш мониторинг экономиканың дағдарыстық немесе жағымсыз құбылыстарын анықтайды. Оларды тек анықтап қана қоймай, жаңа қатерлердің туындау мүмкіндіктерінің алдыналу жолдарын қарастыруы тиіс (6-сурет).
6-сурет – Экономиканың нақты секторының әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігі
Осылайша, мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігіне қатер төндіретін факторлар мониторингі осы қауіптердің алдын-алу шараларын қалыптастыру бағытындағы жұмыстар болып табылады. Ол қысқа, орта, ұзақ мерзімді мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының тұрақты талдау элементі болуы тиіс.
3. Әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздіктің критерийлері, көрсеткіштері және шекті мәндері
Әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздік – бұл жалпы экономиканың және халықаралық деңгейлердегі қоғамдық сұраныстарды тиімді қанағаттандыру қабілеті. Немесе, әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздік негізінен Қазақстанның экономикасының тиімді қарқынды