Дыплом на царства. Аркадзь Ліцьвін
Нібыта царэвіч Дзімітрый цудам ацалеў у маскоўскай разні і мае прынесці люду шчасце і выбавенне з усіх згрызот і пакут. Дзеля таго, нібыта, у лістападзе таго ж 1605 года ў Кракаве ўзяў шлюб per procura з дачкою сандамерскага ваяводы Марынай Мнішах*. За адсутнага, дзеля патаемнасці і бянтэжлівасці, царэвіча маладую вёў пад вянец выдатны маскоўскі дыпламат дзяк Афанасі Власьеў*. Што гэта сведчыла? Адно і неаспрэчнае: рыхтуе царэвіч адпаведную хвілю, чакайце яго, добрыя людзі.
– І ўзбілася такі адчайная пара на крамлёўскі сталец! – прамармытаў ганец у свае маладыя вусы.
Спыніў каня, старанна агледзеў збрую, падцягнуў сядзельную папругу, спраўдзіў, ці не рассыпаўся порах на палічках пісталетаў. Неўзабаве і ўзлессе, час насцярожыцца. Не было лесу, гайка ці парослага хмызняком логу, адкуль не магла б выскачыць гайня двуногіх ваўкоў, званых шышамі, збройных цара Васіля, альбо зухаў царэвіча, цікаўных да ганцоў і кур'ераў.
Ці то сапраўды быў намер вялікага канцлера Сапегі, ці шмат іншых можных прыклала свае старанні, але карысці з уваскрэслага царэвіча атрымалася вобмаль. На світанні 27 (17) траўня 1606 года ў Маскве выбухнула паўстанне і ледзь не надоечы каранаваны Дзьмітрый страціў жыццё. Колішні прыхільнік Грышкі Атрэп'ева няблага прыклаўся да змовы супраць Самазванца і, пакінуўшы чудаўскую келлю, як новаменаваны мітрапаліт круціцкі Пафнуцій заняўся палітыкай. Не пуставаць жа святому месцу: нарок на царства імянітага баярына Васіля Шуйскага* і з нагоды ўрачыстасці адслужыў малебен. Цырымонія па праву належала старэйшым іерархам – наўгародскаму ці растоўскаму мітрапалітам, але ад пэўнага часу на Масковіі ўсё з'іначвалася.
Можа таму ў ліпені 1607 года, асоба “грубых і брыдкіх звычаяў” адразу назвалася не царэвічам, а царом Дзьмітрыем, Божай ласкай ацалеўшым не толькі ў маскоўскай разні, але і падчас крывавага паўстання. Чаму ж не паверыць чарговаму цуду, калі і люд і баяры з дваранамі толькі ад цара чакаюць усялякіх даброт і прыбытку? А найперш спакою і абароненасці. Толькі не бачылася ні таго, ні другога, ні трэцяга з чацвертым.
«С царства Бориса было всё в разорении и в кровопролитии, не бывало покоя тринадцать лет, но всегда плач и слёзы», – адзначыў пазней летапісец і меў рацыю.
Вось і лес, і цішыня, толькі птушкі цвіркаюць. Знаёмая вузкая сцежка між густога хмызняку была бітая, конь пайшоў добрай рыссю і нечакана для чалавека скочыў. Звярыным чуццём адчуў небяспеку, але замаскаваная яма была даўгою, заднія ногі праваліліся, зламаўшы тонкія жэрдкі прысыпанага зямлёй насцілу, а вершнік з размаху пляснуўся на шыю каня. Паспеў выхапіць ногі са страмёнаў і шчупаком кінуцца пад бліжэйшы куст, перш чым дзве ці тры прызначаныя яму стралы прашамацелі ў лістоце. Пара наступных фуркнула з зараснікаў і спыніла пакуты каня, які яшчэ тузаўся, спрабуючы выкараскацца з ямы, а на сцежку выскачылі людзі. Малады, па панску апрануты, сярдзіта падганяў: – Хапай! Плачу за жывога ці мёртвага! Драмалі, халера на вас!
Трое з трэскам уламаліся ў густы падлесак, адзін старанна распраўляў