Terapia zajęciowa. Отсутствует
pacjent wykonuje lub podejmuje próby wykonania konkretnej czynności w warunkach środowiska, w jakich będzie czynność wykonywał po zakończeniu terapii.
Jeżeli chodzi o wykorzystanie zajęcia jako narzędzia terapeutycznego, przeprowadzenie analizy aktywności pozwala terapeucie na właściwy dobór zajęć, które przybliżą go do osiągnięcia założonego celu terapii. Dobrze przeprowadzona analiza ułatwia terapeucie wybranie odpowiednich zajęć, które ułatwią uzyskanie założonego celu terapii, będą odpowiednio dobrane do możliwości funkcjonalnych i warunków środowiska, w jakich pacjent będzie je wykonywał. W przypadku analizy aktywności bez kontekstu konkretnej osoby analizujemy zajęcie w sposób, jaki zazwyczaj jest ono wykonywane przez większość osób. Taka analiza pozwala nam na spojrzenie na zajęcie pod kątem jego możliwości terapeutycznych. Daje odpowiedź na pytanie, w jakim przypadku mogę wykorzystać to zajęcie i jaki efekt terapeutyczny mogę dzięki niemu uzyskać.
Zastanów się
Którą z wymienionych wcześniej form analizy aktywności wykona terapeuta zajęciowy w podanych niżej przykładach?
1. 67-letnia pacjentka z reumatoidalnym zapaleniem stawów określiła jako cel terapii chęć samodzielnego przygotowania posiłków na obiad.
2. 83-letni pacjent, mieszkaniec Domu Pomocy Społecznej, porusza się na wózku, spędzający czas wolny jedynie na wyglądaniu przez okno w swoim pokoju. Celem terapii jest zaktywowanie pacjenta, poprawa jego samopoczucia, uspołecznienie.
3. Analiza czynności układania puzzli.
3.3. Proces analizy aktywności
Każda analiza obejmuje kilka etapów, które pozwalają na zdobycie wielu istotnych informacji o konkretnym zajęciu z zakresu wymagań niezbędnych do jego przeprowadzenia. Aby móc wykonać konkretne zajęcie, potrzebne są nie tylko umiejętności, ale również rzeczy, przybory, sprzęt. Poszczególne etapy procesu analizy aktywności ilustruje poniższa ramka.
Etapy analizy aktywności:
1. Wybór czynności
2. Podział czynności na etapy
3. Określenie materiałów, narzędzi, sprzętu niezbędnych do wykonania zajęcia
4. Określenie funkcji organizmu
5. Określenie struktur organizmu
6. Określenie umiejętności
7. Analiza zebranych informacji
3.3.1. Wybór zajęcia do analizy
Pierwszym etapem analizy jest ustalenie, jakie zajęcie będzie poddane analizie. Najczęściej jest to zajęcie określone przez pacjenta jako cel terapii, ale może to być również zajęcie, które chcemy zaproponować konkretnemu pacjentowi jako formę aktywności ułatwiającą nam osiągnięcie celu założonego przez pacjenta (np. różne formy z zakresu zajęć plastycznych, które będą formą ćwiczeń małej motoryki). Sposób wyboru zajęcia determinuje rodzaj analizy aktywności, jaki będzie przeprowadzany przez terapeutę zajęciowego – czy będzie to analiza wykonywana w kontekście konkretnego pacjenta, czy analiza pozwalająca określić potencjał terapeutyczny analizowanego zajęcia.
Analiza aktywności w kontekście konkretnej osoby jest procesem indywidualnym, spersonalizowanym. Dostarcza nam licznych informacji o sposobie wykonania zajęcia przez konkretną osobę w konkretnych warunkach. Prowadząc taki rodzaj analizy, koncentrujemy się na zajęciu, które jest ważne dla naszego pacjenta. Jeżeli zajęcie jest złożone, nie opiera się na jednej czynności, to wtedy dzielimy je (np. ubieranie się jest zajęciem złożonym, w które wchodzi założenie skarpet, bielizny, spodni, bluzki itp.).
3.3.2. Podział czynności na etapy
Podział zajęcia na etapy pozwala na bardziej szczegółową analizę, ponieważ każdy krok niesie ze sobą informacje, które pozwolą na precyzyjne zaplanowanie interwencji terapeutycznej. Możemy zidentyfikować te etapy, które dla pacjenta są problematyczne, a zarazem kluczowe, jeśli chodzi o skuteczność wykonania zajęcia. Pewne etapy w wykonywaniu zajęcia są na tyle ważne, że od umiejętności czy możliwości ich wykonania zależy sukces realizacji całego zajęcia, np. odkręcenie kranu, gdy chcemy się umyć. Bez tego etapu, mimo iż jesteśmy w stanie samodzielnie się rozebrać, namydlić, spłukać, wytrzeć, nie będziemy mogli mówić o sukcesie w zakresie wykonania tej czynności.
Sposoby zdobywania informacji na temat etapów składających się na wykonywania zajęcia:
→ Obserwacja wykonania. Jest to niezwykle skuteczny sposób wykonania analizy, gdyż dostarcza bezcennych informacji o sposobie wykonywania danego zajęcia przez pacjenta. Możemy w trakcie obserwacji definiować problematyczne etapy podczas realizacji zadania. Najlepiej, aby obserwacja była przeprowadzona w warunkach, w jakich pacjent zazwyczaj wykonuje daną czynność. Można wtedy uzyskać informacje o warunkach środowiska i ich wpływie na wykonywane zajęcie. Cennym uzupełnieniem takiej analizy jest rejestracja wideo, która daje możliwość odtworzenia i dogłębnej analizy pod kątem ustalania planu terapii.
→ Wizualizacja. Przy prostych czynnościach, które znamy z autopsji, jesteśmy w stanie wymienić i odtworzyć poszczególne etapy konieczne do zrealizowania, jakie mamy utrwalone w pamięci.
→ Samodzielne wykonanie czynności. Ten sposób wymaga od terapeuty zaangażowania się w wykonanie analizowanego zajęcia, a następnie podziału na etapy. Terapeuta sam wykonuje zajęcie, skupiając się na poszczególnych krokach niezbędnych do jego wykonania.
→ Rozmowa z pacjentem. Możemy poprosić pacjenta o informacje na temat poszczególnych etapów zajęcia i zaznaczenie, które z nich są problematyczne.
→ Rozmowa z osobą, która wykonuje analizowaną czynność.
Jeśli nie mamy możliwości obserwacji wykonania zajęcia, a sami nigdy go nie wykonywaliśmy, można poprosić kogoś, kto je wykonywał, o informację, z jakich etapów dane zajęcie się składa, a następnie przeanalizować je w kontekście pacjenta. Możemy wtedy odpowiedzieć na pytanie, czy pacjent będzie w stanie sprostać wymaganiom, jakie stawia dane zajęcie.
Zastanów się
Wypisz, na jakie etapy podzielisz czynność mycia rąk. Poproś kolegę o wykonanie tych czynności. Czy wykonując tylko wymienione przez ciebie etapy, mógł skutecznie wykonać to zajęcie?
3.3.3. Określenie materiałów, narzędzi, sprzętu i warunków środowiska niezbędnych do wykonania czynności
Przeanalizowanie potrzeb materialnych i społecznych niezbędnych do wykonania czynności poddawanej analizie pozwala terapeucie na jeszcze pełniejsze spojrzenie na zajęcie. Wszystkie materiały, narzędzia, sprzęt czy aspekt socjalny stanowią kontekst środowiskowy dla zajęcia i mogą znacząco wpływać na sposób jego wykonania. Zrozumienie tej zależności daje inną perspektywę, z której widać wzajemną zależność pomiędzy pacjentem, zajęciem a środowiskiem, co pozwala terapeucie na odpowiedni, dobrany do potrzeb sposób adaptacji. Jest to niezwykle istotny etap analizy, ponieważ uzmysławia potrzebę spojrzenia na zajęcie w kontekście środowiska zarówno fizycznego, jak i społecznego, w którym jest ono wykonywane. Ta sama czynność wykonywana w odmiennych warunkach środowiska fizycznego, z wykorzystaniem innych narzędzi, może przebiegać zupełnie inaczej – warunki środowiska mogą ułatwiać lub utrudniać wykonywanie różnych zajęć. Podobnie jest ze środowiskiem społecznym. Obecność innych osób może być dla pacjenta czynnikiem ułatwiającym lub hamującym, wszystko zależy od kontekstu konkretnej osoby.
Tabela 1. Elementy analizy trzeciego etapu