Choroby zakaźne i pasożytnicze. Отсутствует
S. pneumoniae i H. influenzae. Powszechne szczepienia dzieci przeciwko H. influenzae typu b, przyczyniły się do spadku zachorowań o 90%, i znacząco ograniczyły bezobjawową kolonizację górnych dróg oddechowych, co stwarza również ochronę dla populacji nieszczepionej. W Polsce szczepienia wprowadzono do kalendarza szczepień w 2007 r. jako obowiązkowe u dzieci od 7. t.ż. do ukończenia 6. r.ż. Najlepiej je wykonać przed ukończeniem 2. r.ż. Skuteczność w zapobieganiu inwazyjnym zakażeniom Hib u niemowląt sięga 95%. Skoniugowana szczepionka przeciwko Hib wykazuje skuteczność również u osób z upośledzeniem odporności. Zastosowanie w szczepionce białka nośnikowego zapewnia długotrwałą odporność grasiczozależną i dlatego po prawidłowo przeprowadzonym szczepieniu podstawowym nie przewiduje się dawek przypominających.
W immunoprofilaktyce czynnej zakażeń meningokokowych stosuje się szczepionki zawierające antygeny wybranych serogrup, najczęściej wywołujących zakażenia inwazyjne – szczepionki polisacharydowe zawierające wielocukry otoczkowe serogrup A i C lub A, C, Y i W135, szczepionki skoniugowane zawierające te same antygeny w połączeniu z toksoidem tężcowym lub mutantem toksyny błoniczej oraz szczepionkę z rekombinowanym białkiem serogrupy B. Od 2013 r. dostępna jest szczepionka rekombinowa chroniąca przed zakażeniem serogrupą B wskazana do uodpornienia od 2. m.ż.
Szczepienia przeciwko meningokokom są w Polsce zalecane. Uodpornienie przeciwko serogrupie C należy wykonać zaraz po ukończeniu 1. r.ż., a dzieci starsze zabezpieczyć szczepionką poliwalentną skoligowaną zapewniającą wieloletnią ochronę, również w wieku młodzieżowym. Pracownicy zatrudnieni w placówkach opieki zdrowotnej, szczególnie narażeni na ryzyko zakażenia, powinni być uodpornieni pojedynczą dawką szczepionki monowalentnej MCV-C lub 4-walentnej oraz dwoma dawkami szczepionki przeciwko serogrupie B; 4CMenB.
Szczepionki przeciwko S. pneumoniae zawierają antygeny polisacharydowe serotypów najczęściej wywołujących inwazyjną chorobę pneumokokową. Starsze szczepionki 23-walentne (PPV23) są skuteczne dopiero po ukończeniu 2. r.ż., a ich skuteczność zapobiegania zakażeniom pneumokokowym wynosi 47–71%. Są przeznaczone przede wszystkim dla osób z grup ryzyka. Nowsze szczepionki koniugowane – 10-walentne PCV10 i 13-walentne PCV13, zawierają antygeny pochodzące z serotypów odpowiedzialnych za zachorowania u najmłodszych dzieci. Obie szczepionki zapewniają ochronę u ponad 90% immunizowanych dzieci. Ponadto zwiększają odporność populacyjną dzięki redukcji nosicielstwa i transmisji bakterii oraz ograniczają powstawanie szczepów niewrażliwych na antybiotyki. W Polsce szczepienia są obowiązkowe dla wszystkich dzieci urodzonych od 2017 r., a także zalecane w wybranych grupach ryzyka.
W USA po 3 latach od wprowadzenia powszechnych szczepień niemowląt PCV13 ogólna liczba zachorowań wywołana przez typy pneumokoka uwzględnione w szczepionce zmniejszyła się o 50% i nie stwierdzono istotnego wzrostu liczby zachorowań związanych z typami serologicznymi niezawartymi w szczepionce. Większość zachorowań wywołanych typami pneumokoka zawartymi w szczepionce odnotowano u dzieci nieszczepionych lub niekompletnie zaszczepionych.
Profilaktyka antybiotykowa zakażeń wywoływanych przez S. pneumoniae, N. meningitidis i H. influenzae polega na podawaniu odpowiednio dobranych antybiotyków osobom z bliskiego otoczenia chorego.
Chemioprofilaktyka zalecana jest dla wszystkich osób, które w ciągu ostatnich 7 dni miały bliski kontakt z pacjentem z inwazyjną chorobą meningokokową, także z zakażeniem ograniczonym do zapalenia spojówek. Stosuje się przez 2 dni ryfampicynę 2 × dziennie p.o. 600 mg u dorosłych, 5 mg/kg m.c. u noworodków i 10 mg/kg m.c. u dzieci > 1. m.ż. lub jednorazowo ceftriakson 125 mg u dzieci do 15. r.ż. i 250 mg u osób po ukończeniu 15 lat (lek bezpieczny dla kobiet w ciąży i karmiących). W przypadku narażenia osoby dorosłej można podać zapobiegawczo jedną dawkę 500 mg cypropfloksacyny. Przy przeciwwskazaniach alternatywnie można podać azytromycynę w dawce jednorazowej 500 mg u dorosłych i 10 mg/kg m.c. u dzieci. Profilaktykę antybiotykową należy rozpocząć jak najszybciej, najlepiej w czasie do 24 godzin od kontaktu z chorym, nie później niż w ciągu 14 dni.
Celem chemioprofilaktyki jest wyjałowienie nosogardzieli i tylko leki wymienione wyżej mają udowodnioną skuteczność w tym zakresie. Szczepienie, nawet przeciwko wszystkim serogrupom meningokoków, nie zwalnia od profilaktyki, ponieważ zaraz po ekspozycji nie jest możliwe ustalenie serogrupy bakterii odpowiedzialnej za zakażenie. Zapobiegawcze podanie leków jest wskazane dla domowników, osób pozostających w kontaktach intymnych, osób śpiących we wspólnej sali, osób korzystających z jednej kuchni, skoszarowanych żołnierzy lub innych funkcjonariuszy, a także osób mających krótki kontakt z wydzielinami z dróg oddechowych chorego, zwłaszcza przeprowadzającym resuscytację, odsysanie lub intubację.
Jakkolwiek przebieg zapalenia opon m.-r. wywołanego przez S. pneumoniae jest szczególnie ciężki i obarczony wysoką śmiertelnością, rzadko kiedy pneumokok stanowi przyczynę zachorowań epidemicznych. Opisano częstsze zachorowania w zamkniętych populacjach (wśród górników, rekrutów w wojsku). Brak jest dostatecznej liczby obserwacji, które pozwoliłyby na oszacowanie ryzyka zachorowania u osób z bliskiego kontaktu. Do tej pory nie opracowano zaleceń chemioprofilaktyki zakażeń pneumokokowych. Niektórzy proponują podanie ryfampicyny przez 2 dni lub penicyliny doustnie, szczególnie osobom z upośledzoną odpornością.
W przypadku bliskiego kontaktu z osobą zakażoną H. influenzae ryzyko transmisji jest wysokie. Prawidłowo przeprowadzona immunizacja w pełni zabezpiecza przez zachorowaniem. W przypadku ryzykownego kontaktu, który miał miejsce w określonym środowisku zamkniętym, zwłaszcza wśród małych dzieci w żłobku lub w przedszkolu, zaleca się podanie osobie eksponowanej ryfampicyny przez 4 dni.
8.1.7. Rokowanie
Nieleczone bakteryjne ropne zapalenie opon m.-r. prowadzi do śmierci. Śmiertelność u leczonych dorosłych przeciętnie wynosi 17%, ale u chorych po 60. r.ż. wzrasta do 37%. W przypadku zakażeń S. aureus nawet 43% chorych umiera pomimo leczenia. Ryzyko zgonu jest większe u niemowląt i u osób > 50. r.ż., w ciężkim przebiegu z zaburzeniami świadomości, napadami drgawek w 1. dobie hospitalizacji, objawami nadciśnienia śródczaszkowego oraz przy opóźnieniu podania antybiotyków.
Niezależnymi czynnikami predykcyjnymi złego rokowania są niska ocena stanu chorego w Glasgow Coma Scale przy przyjęciu do szpitala, porażenia nerwów czaszkowych, wysoki OB, leukopenia, a także stwierdzane w płynie m.-r. wysokie stężenia białka (> 3 g/l), wysoka pleocytoza neutrofilowa lub słaby odczyn komórkowy oraz stężenie glukozy < 2,2 mmol/l.
Do ostrych powikłań zalicza się wodogłowie zapalne, stan padaczkowy, niedowłady i/lub porażenia spastyczne, uszkodzenie nerwów czaszkowych, niewydolność krążenia i/lub niewydolność oddechowa. Do powikłań układowych należą niewydolność oddechowo-krążeniowa, hiponatremia, DIC, zapalenie stawów, bardzo rzadko zapalenie wsierdzia i mięśnia sercowego. Możliwe są także powikłania naczyniowe w mózgu w postaci ognisk zawałowych, zapalenia naczyń lub krwotoków. U dzieci z zakażeniem H. influenzae częstym powikłaniem jest utrata lub upośledzenie słuchu. Ropniak podtwardówkowy, ropień mózgu czy zapalenie rdzenia kręgowego to rzadkie powikłania. Do powikłań późnych zalicza się pogorszenie zdolności poznawczych, zaburzenia percepcji, upośledzenie umysłowe, drgawki, głuchotę, zaburzenia motoryczne i wodogłowie, a w zakażeniach meningokokowych także uszkodzenia kości i stawów, bliznowacenie skóry w obrębie zmian martwiczych i niewydolność nerek.
8.2. Wirusowe zapalenia mózgu
Wirusowe zapalenie mózgu (encephalitis) jest ostrą odpowiedzią zapalną na pierwotne zakażenie tkanki nerwowej mózgu lub reakcją nadwrażliwości na czynnik wirusowy lub obce białko. Objawia się gorączką, bólem głowy i zaburzeniami świadomości.
Wyróżnia się pierwotne zapalenia mózgu wywołane bezpośrednim wniknięciem wirusów do parenchymy