Choroby zakaźne i pasożytnicze. Отсутствует
m.-r. przemawia wartość stosunku swoistych przeciwciał w surowicy krwi do poziomu w płynie m.-r. ≤ 20. Obecność innych przeciwciał wskazuje na uszkodzenie bariery krew-mózg.
U prawie 80% chorych obecne są zmiany w zapisie EEG z kory skroniowej. Jednak niska swoistość (32%) przesądza o małej przydatności elektroencefalografii w rozpoznawaniu opryszczkowego zapalenia mózgu.
Metodę obrazowania z wyboru stanowi rezonans magnetyczny. W MRI charakterystyczne jest zajęcie zakrętu obręczy i przeciwstronnego płata skroniowego. We wczesnym okresie zapalenia uwidacznia się obrzęk kory mózgu i hiperintesywne zmiany w płacie skroniowym lub w zakręcie obręczy z cechami krwotoczności. Zmiany w MRI są większe u noworodków, zwykle zakażonych HSV-2, w postaci okołokomorowego zajęcia istoty białej, mniej nasilone w przyśrodkowej części płata skroniowego i dolnej części płata czołowego.
Poważne powikłania ostrego okresu choroby, które pogarszają rokowanie, stanowią niewydolność oddechowa (występująca u prawie połowy chorych) i/lub ostra niewydolność lewokomorowa.
W przypadku podejrzenia opryszczkowego zapalenia mózgu kluczowe znaczenie ma jak najszybsze podanie acyklowiru. Przy braku lub opóźnieniu leczenia przyczynowego śmiertelność sięga 70–80%, a po podaniu leku 20%. Leczenie przyczynowe acyklowirem powinno być wdrażane natychmiast po podjęciu podejrzenia zapalenia mózgu, szczególnie gdy objawy wskazują na etiologię opryszczkową, bez oczekiwania na wyniki badań mikrobiologicznych.
8.2.4. Arbowirusowe zapalenia mózgu
Arbowirusy stanowią heterogenną grupę wirusów obejmujących Togaviridae, Flaviviridae i Bunyaviridae. Po replikacji w komórkach bezkręgowców są przenoszone na człowieka przez wektory – komary, kleszcze i meszki. Najczęściej choroba rozwija się po ukłuciu przez zakażonego stawonoga.
Togaviridae
Na terenie Ameryki Północnej, Ameryki Środkowej, Ameryki Południowej i Karaibów występują 3 typy końskiego zapalenia mózgu: wschodnie, zachodnie i wenezuelskie, wywoływane przez odrębne serologicznie typy alfawirusów z rodziny Togaviridae. Przenosicielami patogennych dla człowieka alfawirusów są komary Culex i Aedes, a rezerwuarem ssaki i ptaki. Alfawirusowe zapalenia mózgu u ludzi są związane z sezonową aktywnością komarów i występują sporadycznie lub epidemicznie w okresie lata. Zwykle poprzedzają je liczne zachorowania wśród koni.
Podstawowe znaczenie w zapobieganiu ma eradykacja komarów i stosowanie repelentów. W USA dostępne są komercyjne szczepionki ochronne dla koni zapobiegające zakażeniom wirusami wschodniego, zachodniego i wenezuelskiego zapalenia mózgu, a także szczepionki nielicencjonowane dla pracowników laboratoriów.
Najciężej przebiega wschodnie końskie zapalenie mózgu – śmiertelność sięga 70%. Częste są trwałe następstwa – upośledzenie umysłowe, porażenia nerwów czaszkowych, porażenia połowicze, afazja i drgawki. Przebieg obu pozostałych typów końskich zapaleń mózgu jest łagodniejszy, a śmiertelność mała.
Brak jest leczenia przyczynowego alfawirusowych zapaleń mózgu. Eksperymentalnie stosowane są ludzkie przeciwciała monoklonalne.
Występujące w Europie, Azji i Afryce alfawirusy wywołują gorączkowe choroby przebiegające z zajęciem stawów i wysypkami. Są to chikungunya, gorączki Sindibs, Ross River i O’nyong-nyong.
Flaviviridae
Spośród 70 znanych wirusów z rodziny Flaviviridae tylko 30 jest zdolnych do wywołania chorób u człowieka. Należą do nich wirusy dengi, żółtej gorączki, japońskiego zapalenia mózgu, Zachodniego Nilu, zapalenia mózgu typu St. Louis, kleszczowego zapalenia mózgu [patrz str. 111], choroby Kyanasur, gorączki krwotocznej Alkhumra i Zika. Zachorowania wywołane przez tę grupę wirusów występują endemicznie lub epidemicznie.
Przenosicielem wirusa japońskiego zapalenia mózgu są komary Culex. Zachorowania występują głównie na terenie Azji Południowo-Wschodniej i na wyspach Pacyfiku. Objawy zapalenia mózgu występują u mniej niż 1% zakażonych osób, większość zakażeń ma przebieg subkliniczny i pozostawia naturalną odporność. Dla osób nieimmunizowanych przybywających z krajów wolnych od tej choroby ryzyko wynosi 1 : 150 000 w ciągu miesiąca pobytu. Przypadki objawowe mają ciężki przebieg, ze śmiertelnością 25%. We wczesnym okresie choroby stwierdza się letarg, gorączkę, bóle głowy, bóle brzucha i wymioty. Głównymi objawami japońskiego zapalenia mózgu są wysoka gorączka i zaburzenia świadomości (od dezorientacji, dyskretnych zmian osobowości, delirium, do śpiączki). Dla osób podróżujących do obszarów endemicznych zalecana jest szczepionka skutecznie chroniąca przed chorobą.
Zakażenie wirusem Zachodniego Nilu najczęściej przebiega bezobjawowo lub poronnie. Tylko u < 1% zakażonych występują objawy zapalenia mózgu i/lub opon m.-r., rzadko z objawami porażeń wiotkich. Śmiertelność w populacji ogólnej wynosi 4–14%, może być wyższa u osób starszych. W USA wirus Zachodniego Nilu jest obecnie główną przyczyną zapaleń mózgu przenoszonych przez komary. Leczenie przyczynowe i immunoprofilaktyka są nieznane.
Zapalenie mózgu typu St. Louis występuje głównie na południu USA u starszych osób. Choroba przebiega jako gorączka z bólami głowy, zapalenie opon m.-r. lub ciężkie zapalenie mózgu, zwłaszcza u osób w podeszłym wieku. W populacji ogólnej śmiertelność wynosi 8%, u osób starszych 20%.
Wirusy należące do tej rodziny wywołują także chorobę skokową owiec w Wielkiej Brytanii, gorączkę Powassan w Ameryce Północnej i na północy Azji, omską gorączkę krwotoczną na Syberii, gorączkę Lasu Kyanassur w Indiach, gorączkę krwotoczną Alkhumra na terenie Arabii Saudyjskiej i chorobę Zika, występującą obecnie w wielu krajach Afryki, Azji i Ameryki Południowej. W Australii i Nowej Gwinei występuje zapalenie mózgu Doliny Murray. Przypadki zapalenia mózgu Doliny Ribiera odnotowano w Brazylii.
Leczenie przyczynowe jest nieznane. Dostępne są skuteczne szczepionki chroniące przed kleszczowym zapaleniem mózgu, japońskim zapaleniem mózgu i żółtą gorączką.
Bunyaviridae
Wirusy z rodziny Bunyaviridae przenoszone na terenie USA przez komary Aedes są czynnikami etiologicznymi kalifornijskiego zapalenia mózgu obejmującego zapalenia mózgu La Cross i zapalenia mózgu kanionu Jamestown. Najczęściej chorują dzieci do 15. r.ż. Śmiertelność nie przekracza 1%. U dorosłych z upośledzoną odpornością przebieg jest podobny do opryszczkowego zapalenia mózgu.
Zachorowania na gorączkę z Doliny Riftu, również przenoszoną przez komary Aedes lub drogą krwiopochodną od zakażonych zwierząt, występują endemicznie na terenie Afryki Subsaharyjskiej w porze deszczowej. Zapalenie mózgu rozwija się tylko u 1% zakażonych, ale zwykle ma śmiertelny przebieg.
Wirusy z rodziny Bunyaviridae mogą wywoływać gorączki krwotoczne – krymsko-kongijską przenoszoną przez kleszcze, a także gorączkę krwotoczną z zespołem nerkowym i hantawirusowy zespół płucny, obie transmitowane przez aerozol z odchodów gryzoni.
8.2.5. Kleszczowe zapalenie mózgu
Wirus kleszczowego zapalenia mózgu należy do arbowirusów. Kleszczowe zapalenie mózgu obejmuje Europę i Azję. Ze względu na występowanie geograficzne wyróżnia się 3 podtypy wirusa kleszczowego zapalenia mózgu – europejski, dalekowschodni i syberyjski. Podtyp europejski wywołuje 2-fazową chorobę z 1–2% śmiertelnością. Zachorowania występują na terenie prawie całej Europy, za wyjątkiem Portugalii, Belgii i Holandii. Najwięcej zachorowań notuje się w Austrii, Szwecji, Szwajcarii, Słowenii, Czechach, Estonii, na Litwie i Łotwie. Dalekowschodni podtyp wirusa KZM wywołuje chorobę o ciężkim przebiegu, z powikłaniami u 60% chorych i śmiertelnością do 20%. Dominuje na wschodzie Rosji, w Korei, w Chinach,