Choroby wirusowe w praktyce klinicznej. Отсутствует
(POChP).
Wirusy szerzące się drogą oddechową mogą wywołać objawy tylko w obrębie układu oddechowego (np. rinowirusy) lub w innych lokalizacjach anatomicznych w przebiegu zakażenia uogólnionego (np. herpeswirusy, wirus odry, wirus różyczki).
3.3.3. DROGA FEKALNO-ORALNA
Jedną z najczęstszych dróg przenoszenia się wirusów jest droga fekalno-oralna (zwana też pokarmową). Infekcje te nazywane są „chorobami brudnych rąk” ze względu na częsty związek z nieprzestrzeganiem higieny przyrządzania i spożywania posiłków. Objawami klinicznymi tych zakażeń najczęściej są nudności, wymioty i biegunka (choroby te są omówione w rozdziale 8 „Zakażenia układu pokarmowego”).
W skali świata najczęstszymi czynnikami etiologicznymi infekcji przenoszonych drogą fekalno-oralną są rotawirusy (u dzieci do 5. rż. mogą być przyczyną 30% zgonów z powodu biegunki) i norowirusy (najczęściej u starszych dzieci i osób dorosłych). Rotawirusy są odpowiedzialne za prawie połowę wszystkich przypadków biegunek u dzieci na świecie, a norowirusy częściej powodują zakażenie przewodu pokarmowego niż bakterie, takie jak enterotoksyczne szczepy Escherichia coli (ETEC), Shigella spp., Campylobacter spp. i inne. Szacuje się, że w krajach rozwiniętych norowirusy odpowiadają za 70–80% ognisk epidemicznych związanych z zakażeniem układu pokarmowego u dorosłych, a w USA – nawet za > 90%, z dużym odsetkiem wtórnych infekcji wśród członków rodzin i personelu medycznego opiekującego się tymi pacjentami. W 2009 r. w Europie pojawiły się doniesienia o zakażeniach norowirusowych po spożyciu mrożonych malin importowanych z Polski.
Z kolei wirus zapalenia wątroby typu A (hepatitis A virus, HAV) jest najczęstszym czynnikiem etiologicznym zakażeń przenoszonych drogą fekalno-oralną, lecz wywołujących objawy pozajelitowe.
Enterowirusy, mimo nazwy sugerującej patogenność w obrębie układu pokarmowego, często tylko namnażają się w komórkach wyściełających jelito, natomiast rzadko powodują objawy zakażenia o tej lokalizacji (częściej u osób z głębokimi zaburzeniami odporności). Ostatnio podkreśla się większą niż dotychczas uznawano rolę astrowirusów w etiologii zakażeń przewodu pokarmowego – najnowsze dane wskazują, że mogą one być przyczyną nawet 15% przypadków gastroenteritis u małych dzieci, a jeszcze większej liczby – u osób hospitalizowanych i/lub z zaburzeniami odporności.
Infekcje przewodu pokarmowego najczęściej dotyczą wirusów bezosłonkowych, gdyż są one oporne na warunki panujące w żołądku i dwunastnicy (działanie kwasu solnego, żółci i enzymów trawiennych). Umożliwia im to namnażanie się w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego, a po wydaleniu z kałem – wykazując oporność na czynniki środowiskowe – mogą one pozostać żywotne przez dość długi okres poza organizmem gospodarza. W przypadku HAV wirus ten może przetrwać w owocach morza pochodzących z wód skażonych fekaliami i po spożyciu tych produktów poddanych niedostatecznej obróbce cieplnej (surowych lub półsurowych) powoduje infekcje u ludzi.
W odniesieniu do wirusów szerzących się drogą fekalno-oralną kontrola tych zakażeń jest łatwiejsza niż w przypadku wirusów oddechowych. Przestrzeganie zasad higieny osobistej (szczególnie higiena rąk po skorzystaniu z toalety), właściwe przygotowywanie posiłków (czystość, odpowiednio wysoka temperatura podczas obróbki cieplnej), pasteryzacja mleka, dostęp do czystej wody pitnej i bezpieczne usuwanie odpadów zapewniają skuteczną walkę z tymi infekcjami.
3.3.4. DROGA KONTAKTÓW PŁCIOWYCH
Lista wirusów przenoszonych drogą kontaktów płciowych jest coraz dłuższa i obejmuje nie tylko drobnoustroje powszechnie uznawane za szerzące się głównie tą drogą, np. HIV, wirus opryszczki narządów płciowych (herpes simplex virus type 2, HSV-2) oraz ludzki wirus brodawczaka (human papilloma virus, HPV), lecz także inne wirusy. Należą tu m.in. takie patogeny, jak HBV i HCV oraz CMV, obecne w wydzielinach pochwy i szyjki macicy oraz w spermie; mogą być one przenoszone zarówno przez kontakty heteroseksualne, jak i homoseksualne.
Częstość wirusowych zakażeń przenoszonych drogą kontaktów płciowych jest ciągle duża. Według danych CDC (Centers for Disease Control and Prevention) w 2008 r. w USA zanotowano 776 000 nowych infekcji wywołanych przez HSV-2, z czego połowa dotyczyła młodzieży i dorosłych < 25. rż. Jest to bardzo istotne w aspekcie epidemiologicznym, gdyż wykazano, że zakażenie HSV-2 zwiększa ryzyko transmisji HIV nawet 3-krotnie. Zgodnie z danymi WHO, na świecie 500 mln osób cierpi na opryszczkę narządów płciowych, a > 290 mln kobiet jest zakażonych HPV.
Szczególnym osiągnięciem w ostatnich latach było zarejestrowanie do użytku klinicznego szczepionek przeciw HPV. Szacuje się, że na świecie wirus ten (zwłaszcza HPV-16 i HPV-18) powoduje około 500 000 przypadków raka szyjki macicy, o śmiertelności 50%, oraz dodatkowo 10 mln przypadków stanów przedrakowych. Obecnie w niektórych krajach szczepionki te są zalecane nie tylko dla dziewcząt > 9. rż. i młodych kobiet przed rozpoczęciem kontaktów płciowych (szczepionki te są nieskuteczne w przypadku już zaistniałego zakażenia HPV), lecz także dla chłopców i młodych mężczyzn w celu profilaktyki nowotworów odbytu oraz głowy (zwłaszcza w jamie ustnej) i szyi.
3.3.5. ZAKAŻENIA PRZENOSZONE PRZEZ KREW I PRODUKTY KRWIOPOCHODNE
Jak już wspomniano, nienaruszona skóra stanowi skuteczną barierę przed zakażeniami wirusowymi. Do infekcji dochodzi najczęściej wskutek przerwania jej ciągłości (np. poprzez zakłucie się skażoną igłą) lub kontakt materiału biologicznego (np. krwi) z raną lub otarciem naskórka. W ogólnej populacji dotyczy to szczególnie osób stosujących dożylnie narkotyki, lecz także poddających się zabiegom kosmetycznym, tatuażu i przekłuwania uszu (też innych części ciała – pępka, warg, nosa itp.) w placówkach i miejscach, w których nie są spełnione warunki sanitarno-epidemiologiczne wymagane podczas wykonywania tego typu procedur, przebiegających z przerwaniem ciągłości tkanek (sterylne narzędzia, aseptyka podczas zabiegu itp.).
Na zakażenie wirusami przenoszonymi przez krew narażeni są także pracownicy ochrony zdrowia w czasie wykonywania codziennych obowiązków zawodowych, toteż jest niezmiernie ważne stosowanie przez nich środków ochrony osobistej (np. rękawiczki, osłona oczu) oraz przestrzeganie innych zasad kontroli zakażeń związanych z opieką zdrowotną.
Do tej kategorii zaliczane są niektóre zakażenia określane jako związane z opieką zdrowotną. Największe zagrożenie stanowi przetoczenie krwi lub produktów krwiopochodnych zawierających wirus, ze względu na wyjątkowo dużą objętość materiału biologicznego, a więc masywną ekspozycję. Dzięki prowadzeniu badań skriningowych krwi przeznaczonej do przetoczenia w kierunku HBV, HCV i HIV, ryzyko takich zakażeń jest znikome, ale nie zerowe (szczególnie w przypadku HCV). Należy podkreślić, że krew i produkty krwiopochodne są materiałem biologicznym, mogą więc zawierać także wirusy nieobjęte ww. badaniami, np. CMV, wirus Epsteina-Barr (Epstein-Barr virus, EBV) oraz wirusy jeszcze dotąd nieodkryte.
3.3.6. ZAKAŻENIA PRZENOSZONE PRZEZ TRANSPLANTACJĘ KOMÓREK, TKANEK I NARZĄDÓW
Wraz z postępem medycyny transplantacje komórek, tkanek i narządów są coraz częściej wykonywane, a dzięki coraz lepszej opiece okołooperacyjnej okres przeżycia tych pacjentów się wydłuża. Może to prowadzić do ujawnienia się chorób będących wynikiem reaktywacji wirusa endogennego lub zakażenia pierwotnego nabytego z przeszczepionym narządem.
Wśród czynników etiologicznych dominują ww. wirusy przenoszone przez krew. Niekiedy jednak u biorców macierzystych komórek krwiotwórczych lub narządów unaczynionych opisywane są infekcje wywołane też przez inne wirusy (np. poliomawirus BK, adenowirusy). Zakażenie wirusem wścieklizny zanotowano u osób, którym przeszczepiono rogówkę od dawcy zmarłego na tę chorobę.
3.3.7.