Zaburzenia nerwicowe w praktyce lekarza POZ. Отсутствует
przebywaniem w zamkniętym, małym pomieszczeniu – klaustrofobia itd.). Co ciekawe, w przeciwieństwie do opisanych wcześniej zaburzeń, fobie specyficzne, poza daną sytuacją wyzwalającą objawy, nie zaburzają istotnie ogólnego funkcjonowania konkretnej osoby. Czyli np. pacjent odczuwający izolowany lęk przez burzami (astrofobia) przez większą część roku nie będzie odczuwał żadnych dolegliwości, a co za tym idzie – będzie funkcjonował przez ten czas zupełnie normalnie.
Obecność fobii specyficznych w przeprowadzonych badaniach epidemiologicznych potwierdziło ponad 4% dorosłych Polaków.
Pacjenci z objawami fobii specyficznej rzadko zgłaszają się do lekarzy psychiatrów, a jeszcze rzadziej pojawiają się z powodu objawów fobii u lekarzy innych specjalności.
Typowym przykładem pacjentki, która podjęła leczenie psychiatryczne i psychoterapeutyczne z powodu fobii specyficznej, jest chora, u której od wielu lat pojawiał się silny lęk w reakcji na pojawienie się w zasięgu wzroku jakiegokolwiek pająka lub nawet jedynie wyobrażenie sobie takiej możliwości (arachnofobia). Wspomniana pacjentka nie widziała dużego problemu w związku z odczuwanymi objawami do momentu, kiedy utraciła kontrolę nad swoim zachowaniem w reakcji na pojawienie się pająka w jej samochodzie podczas jazdy – pacjentka zatrzymała samochód na środku skrzyżowania i nie patrząc, czy stwarza to niebezpieczeństwo dla niej lub innych uczestników ruchu, gwałtownie opuściła pojazd (na szczęście nie spowodowała kolizji drogowej). Dodatkowym, chociaż nieco żartobliwym argumentem przemawiającym za podjęciem leczenia było rozpoczęcie wyświetlania w kinach kolejnego filmu z serii „Władca Pierścieni”; pacjentka, fanka trylogii Tolkiena, nie była w stanie pójść do kina na ten film, ponieważ pojawiły się tam sceny z wielkimi pająkami.
Mówiąc o zaburzeniach lękowych uogólnionych, często używa się skrótu GAD (generalized anxiety disorder).
Najważniejszym objawem GAD jest stale utrzymujący się uogólniony lęk, który w przeciwieństwie do objawów fobii pojawia się niezależnie od sytuacji, wydarzeń zewnętrznych itd.
Wśród objawów opisywanych przez pacjentów z GAD dominuje poczucie stale utrzymującego się zdenerwowania, drżenie i napięcie mięśniowe, kołatanie i przyspieszone bicie serca, bóle napięciowe, zawroty głowy, nadmierna potliwość, dyskomfort lokalizowany w brzuchu, klatce piersiowej, zaburzenia koncentracji, zaburzenia snu. Powyższym symptomom często towarzyszą obawy o stan własnego zdrowia lub zdrowia osób bliskich, przekonanie o zbliżających się niepowodzeniach życiowych, negatywnych wydarzeniach. Objawy utrzymują się zazwyczaj przez wiele miesięcy.
Warto podkreślić, że zaburzenia lękowe uogólnione dotyczą wyraźnie częściej kobiet i zazwyczaj związane są z przewlekłą sytuacją stresową. Dane epidemiologiczne w zależności od badanej populacji i metodologii podają rozpowszechnienie od 1 do 6% populacji ogólnej (w badaniach polskich – 1,1% zbadanych dorosłych).
GAD często współistnieje z nadużywaniem alkoholu, depresją i innymi zaburzeniami lękowymi.
Pacjent z zespołem lęku uogólnionego charakteryzuje się m.in. nadmiernym w odniesieniu do okoliczności zamartwianiem się, co objawia się ciągłym oczekiwaniem na mogące wydarzyć się nieszczęścia, konstruowaniem katastroficznych scenariuszy, które dotyczą najczęściej potencjalnej choroby swojej lub bliskich osób, różnego rodzaju niepowodzeń, problemów. W tle opisywanych obaw pacjenta często pojawiają się skargi na złe samopoczucie fizyczne, chorzy zgłaszają lekarzowi różne niespecyficzne dolegliwości somatyczne, które zazwyczaj nie znajdują potwierdzenia w wykonanych badaniach diagnostycznych.
Podobnie jak w przypadku GAD, w lęku panicznym objawy nie są związane bezpośrednio z określoną sytuacją, a co za tym idzie – trudno przewidzieć moment ich pojawienia się.
Najważniejszym objawem lęku panicznego są powtarzające się z różną częstotliwością epizody bardzo silnego lęku, połączone z wyraźnie zaznaczonymi objawami wegetatywnymi: kołataniem serca, bólem w klatce piersiowej, uczuciem zatykania w gardle, dusznością, zawrotami głowy, derealizacją, strachem przed śmiercią.
Pojedynczy epizod lęku panicznego trwa zazwyczaj krótko, około kilku minut. Częste powtarzanie się napadów lęku panicznego może skutkować pojawieniem się lęku antycypacyjnego (stała obawa przed wystąpieniem kolejnego epizodu paniki) oraz unikaniem sytuacji, w których wcześniej objawy się pojawiły. Duża częstotliwość epizodów lęku panicznego może skutkować również rozwinięciem się u pacjenta agorafobii, polegającej przede wszystkim na obawie przed pozostawaniem samemu lub przebywaniem w miejscach publicznych (lęk przed utratą kontroli nad swoim zachowaniem, niemożnością uzyskania pomocy, gdyby taka była potrzebna).
Lęk napadowy opisywany jest u 3–6% populacji ogólnej (w Polsce 6,2% badanych dorosłych).
Napad lęku panicznego jest zjawiskiem klinicznie nieswoistym. Może być sprowokowany użyciem substancji psychoaktywnych (obecnie często występujące zjawisko), niektórymi lekami (np. beta2-mimetyki), nadużyciem kofeiny (kawa, napoje gazowane z kofeiną). Napady paniki mogą także pojawiać się u pacjentów z chorobami serca (towarzyszą zwłaszcza zespołowi wypadania płatka zastawki dwudzielnej), nadczynnością tarczycy, guzem chromochłonnym nadnerczy, padaczką. Napady paniki opisywane są często w alkoholowym zespole abstynencyjnym (AZA), zdarzają się również u pacjentów z innymi zaburzeniami psychicznymi – przede wszystkim u chorych z depresją, pozostałymi zaburzeniami nerwicowymi.
Pacjent zgłaszający się do lekarza z powodu napadu paniki będzie prezentował dość charakterystyczne objawy, mogące przypominać ostry epizod wieńcowy lub astmatyczny. Bardzo często prezentowane przez pacjenta objawy powodują reakcję lekarza lub osób będących świadkami napadu paniki – wezwanie karetki pogotowia ratunkowego, która zawozi pacjenta na oddział ratunkowy najbliższego szpitala. Nierzadko już w trakcie interwencji medycznej, a nawet samego pojawienia się lekarza lub ratownika medycznego, objawy ulegają wyraźnemu złagodzeniu. Często również podanie leku uspokajającego skutkuje wycofaniem się objawów paniki. Taki przebieg zaburzeń nie zwalnia jednak lekarza z przeprowadzenia diagnostyki mającej na celu wykluczenie somatycznego podłoża prezentowanych objawów.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw) F42
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (obsessive-compulsive disorder – OCD) opisuje się u 2–3% populacji ogólnej. Wśród osób dorosłych zachorowalność w równym stopniu dotyka kobiet i mężczyzn, u młodzieży częściej objawy OCD obserwuje się u chłopców. U większości pacjentów OCD ujawnia się przed 25. rokiem życia. Warto wspomnieć, że objawy obsesyjno-kompulsyjne opisywane są często u pacjentów z innymi zaburzeniami psychicznymi, w tym u chorych na schizofrenię czy chorobę afektywną.
Podstawowymi objawami charakteryzującymi OCD są obsesje, czyli natrętne myśli, oraz kompulsje, czyli natrętne czynności.
Myśli natrętne to powtarzające się wyobrażenia o różnej treści, idee, impulsy, które pojawiają się wbrew woli pacjenta, towarzyszy im znaczny dyskomfort psychiczny, poczucie nieradzenia sobie, niemożności zapanowania nad objawami. Jednocześnie pacjenci oceniają te myśli jako własne, ale wymykające się ich kontroli. Myślom natrętnym często towarzyszy poczucie zażenowania, niestosowności (np. w sytuacji wystąpienia obsesji o tematyce seksualnej w miejscu sakralnym itd.), a próby opierania się ich pojawianiu skutkują narastaniem