Zaburzenia nerwicowe w praktyce lekarza POZ. Отсутствует
przypadkach kompulsje mogą osiągać nasilenie, w którym kolejne czynności będą przypominać rytuały, trwające niekiedy nawet wiele godzin w ciągu doby (np. wielogodzinne mycie rąk).
W zależności od tego, czy w obrazie klinicznym dominują obsesje czy kompulsje, rozpoznajemy u pacjenta zaburzenie z przewagą myśli lub czynności natrętnych. W sytuacji utrzymywania się w obrazie klinicznym jednocześnie obu rodzajów objawów należy u takiego pacjenta rozpoznać zaburzenie pod postacią myśli i czynności natrętnych mieszanych.
Częstotliwość występowania zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych ocenia się na 2,5% populacji ogólnej, jednak w rodzinach obciążonych OCD chorobowość średnio wynosi ponad 9%.
Przykładem pacjenta, który może zgłosić się do lekarza POZ z powodu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, jest osoba stale obawiająca się nawet przypadkowego kontaktu z potencjalnymi drobnoustrojami i związaną z tym możliwością zarażenia się jakąś chorobą. Charakterystycznym objawem prezentowanym przez chorego jest w takiej sytuacji przymus ciągłego mycia rąk, po każdej potencjalnej ekspozycji na drobnoustroje. Często takie natrętne mycie rąk znacznie się przeciąga, pacjent może spędzać w łazience nawet kilka godzin dziennie. Podczas badania fizykalnego widoczna będzie m.in. zmacerowana, zniszczona skóra dłoni i przedramion.
Innym przykładem chorego z OCD może być pacjentka skarżąca się na natrętne myśli dotyczące zrobienia krzywdy swojemu małemu dziecku, pojawiające się wbrew jej woli i powodujące u niej znaczne cierpienie. Pacjentka zdecydowanie zaprzecza tendencjom agresywnym wobec swojej rodziny. Przyznaje, że zupełnie nie rozumie opisywanych objawów, ma poczucie, że sobie z nimi nie radzi, jednocześnie ma pełną świadomość, że są to jej własne myśli, które określa jako „chore”. Relacjonowanym obsesjom towarzyszy obniżenie nastroju, płaczliwość, poczucie winy, niepokój, napięcie.
Zaburzenia związane ze stresem F43
W przypadku zaburzeń związanych ze stresem oprócz prezentowanych przez pacjenta dolegliwości istotnym czynnikiem, niezbędnym do postawienia właściwego rozpoznania, jest stwierdzenie czynnika przyczynowego pod postacią wyjątkowo stresującego wydarzenia życiowego wyzwalającego ostrą reakcję na stres lub obecności utrzymujących się stałych, trudnych dla pacjenta okoliczności, które powodują zespół objawów nazywany zaburzeniami adaptacyjnymi.
Innym rodzajem zaburzeń związanych ze stresem są zaburzenia stresowe pourazowe, pojawiające się z kilkumiesięcznym odroczeniem od momentu wydarzenia wyzwalającego objawy.
W sytuacji narażenia na wyjątkowo silny stres psychiczny lub fizyczny u osoby podatnej (bardziej wrażliwej, mającej większe trudności w radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami) może rozwinąć się zespół objawów określany ostrą reakcją na stres (acute stress disorder – ASD). Mamy w tym przypadku do czynienia z bezpośrednią i wyraźną zależnością pomiędzy wydarzeniem stresującym a objawami, które pojawiają się natychmiast lub w ciągu kilku minut po takim wydarzeniu. Objawy ostrej reakcji na stres trwają od kilku godzin do 2–3 dni.
Ostra reakcja na stres charakteryzuje się stanem oszołomienia, zawężeniem świadomości i uwagi, zaburzeniami orientacji, trudnościami w rozumieniu bodźców, zaburzeniami motorycznymi (stupor lub nadmierna, niecelowa aktywność). W skrajnych przypadkach może dochodzić do zaniku ruchów dowolnych, mutyzmu, braku reakcji na bodźce. Obserwuje się również nieadekwatne reakcje emocjonalne (rozpacz, złość, zachowania agresywne). Powyższym objawom często towarzyszy lęk paniczny, silny niepokój. Po ustąpieniu objawów można nierzadko obserwować częściową lub całkowitą niepamięć, dotyczącą przede wszystkim okresu utrzymywania się objawów ostrej reakcji na stres.
Jako przykład pacjenta z ostrą reakcją na stres może posłużyć przypadek kobiety, która została przywieziona do lekarza przez swojego partnera. Pacjentka wcześniej została pobita przez syna, który prawdopodobnie był pod wpływem narkotyków. Taka sytuacja miała miejsce po raz pierwszy. Pacjentka podczas badania lekarskiego była w trudnym kontakcie, chwilami nie odpowiadała na pytania, miała ubogą mimikę, w wypowiedziach cały czas powracała do sytuacji związanej z pobiciem, sprawiała wrażenie oszołomionej, zdezorientowanej. Objawy ustąpiły dość szybko po podaniu leku uspokajającego. Pacjentka po ustąpieniu opisywanych objawów nie mogła sobie przypomnieć, jak znalazła się u lekarza, co się z nią działo podczas wizyty.
Zespół stresu pourazowego (post-traumatic stress disorder – PTSD) jest zaburzeniem, którego objawy pojawiają się ze znacznym odroczeniem od momentu wystąpienia bodźca wyzwalającego, jakim są w tym przypadku wydarzenia o charakterze wyjątkowo zagrażającym lub katastrofalnym. Opisywane zaburzenie występuje np. u osób, które przeżyły katastrofę komunikacyjną, uczestniczyły w działaniach wojennych. PTSD nie dotyczy tylko osób, które były ofiarami opisywanych sytuacji, ale może wystąpić także np. u niosących pomoc ofiarom tego rodzaju wydarzeń.
Objawy PTSD pojawiają się po doznanym urazie psychicznym z odroczeniem kilkutygodniowym lub nawet kilkumiesięcznym. Są to przede wszystkim powtarzające się intensywne wspomnienia i przeżywanie na nowo traumatycznego wydarzenia. Poza wspomnianymi reminiscencjami pacjenci prezentują takie objawy, jak: otępienie emocjonalne, izolowanie się od otoczenia, spadek zainteresowań, anhedonia, epizody lęku panicznego, zachowania agresywne. Objawy te mogą ulegać wyraźnemu nasileniu w sytuacjach przypominających pacjentowi przeżytą traumę.
W przypadku braku właściwego leczenia PTSD może mieć przewlekły przebieg, objawy mogą utrzymywać się przez wiele lat, skutkując trwałą zmianą osobowości u takiego pacjenta.
Obecnie problem objawów PTSD wydaje się narastać, w związku z toczącymi się na świecie działaniami wojennymi, w których biorą udział żołnierze z Polski, wymagający nierzadko leczenia po powrocie z misji wojskowych, podczas których mieli styczność ze śmiercią innych osób, musieli funkcjonować w miejscach, gdzie stale byli narażeni na utratę życia, na co dzień obcowali z cierpieniem innych osób. Dla takich pacjentów stworzono specjalne placówki zajmujące się leczeniem tzw. stresu bojowego.
Innym zjawiskiem, które może skutkować rozwinięciem się objawów PTSD, są zamachy terrorystyczne, których w Europie zdarza się coraz więcej. Osoby będące świadkami, uczestnikami takich wydarzeń są szczególnie narażone na wystąpienie zaburzenia stresowego pourazowego.
W sytuacji pojawienia się objawów związanych z występowaniem przewlekłej sytuacji stresowej lub trudnej zmiany w życiu mówimy o zaburzeniach adaptacyjnych u pacjenta.
Pacjenci z zaburzeniami adaptacyjnymi mają subiektywnie złe samopoczucie, jednak najczęściej stwierdza się obniżenie nastroju, lęk, niepokój, zamartwianie się, poczucie, że rozwiązanie trudnej dla pacjenta sytuacji leży poza jego możliwościami. W zależności od dominujących w obrazie klinicznym objawów u pacjentów z zaburzeniami adaptacyjnymi obserwujemy reakcję depresyjną (łagodny stan depresyjny), reakcję lękową (przede wszystkim obserwowane są objawy lękowe), reaktywne zaburzenia zachowania (zachowania agresywne, aspołeczne, występujące głównie u adolescentów oraz pacjentów z zaburzeniami osobowości).
Obecnie najczęściej obserwujemy zaburzenia adaptacyjne u pacjentów w trudnej sytuacji zawodowej lub rodzinnej. Typowym przykładem pojawiania się objawów psychopatologicznych w reakcji na trudną sytuację zewnętrzną będą