Jak ocenić dojrzałość dziecka do nauki. Sally Goddard Blythe
aktywność móżdżka,
● dysdiadochokinezę (umiejętność wykonywania szybkich ruchów naprzemiennych),
● występowanie nieprawidłowych odruchów pierwotnych oraz posturalnych,
● funkcjonowanie okoruchowe (kontrolę ruchów gałek ocznych),
● percepcję wzrokową,
● integrację wzrokowo-ruchową (VMI),
● badanie audiometryczne, słuchanie dychotyczne.
Wyniki badania diagnostycznego stanowią podstawę stworzenia indywidualnego programu ćwiczeń, które dziecko wykonuje codziennie pod nadzorem rodziców. Ćwiczenia te trwają od pięciu do dziesięciu minut dziennie i wykonuje się je średnio przez dwanaście miesięcy. Co sześć lub osiem tygodni odbywają się wizyty kontrolne, podczas których ocenia się postępy dziecka i dokonuje weryfikacji programu.
Program kliniczny INPP wiąże się z koniecznością przeprowadzenia dokładnego badania dziecka. Wymaga od specjalistów poświęcenia znacznej ilości czasu, a tym samym dociera do wąskiej grupy spośród dzieci, które odniosłyby znaczne korzyści z tego typu badania i leczenia. Dlatego też w 1996 roku autorka dokonała wyboru testów spośród wszystkich stosowanych w diagnozie INPP oraz opracowała skrócone wersje testów, przedstawione w tej książce. Mogą one być wykorzystywane jako narzędzie przesiewowe przez nauczycieli i innych terapeutów zajmujących się edukacją oraz rozwojem dziecka. Pozwalają określić, u których dzieci występują oznaki niedojrzałości neuroruchowej3.
1.4. Program ćwiczeń integrujących dla szkół
Autorka opracowała także unikalny program ćwiczeń integrujących dla szkół. Jego ideą jest, aby nauczyciele po jednodniowym przeszkoleniu mogli przeprowadzać testy diagnostyczne i rozpoznawać, u których dzieci w klasie występują oznaki niedojrzałości neuroruchowej, a następnie wprowadzić skuteczny program korekcyjny.
Program Ćwiczeń Integrujących INPP został opracowany tak, aby można go było prowadzić z całą klasą lub mniejszą grupą przez dziesięć minut dziennie, każdego dnia podczas zajęć przez cały rok szkolny. Nauczyciele nie dobierają ćwiczeń do każdego dziecka, korzystają z całej sekwencji ruchowej. Tempo jest dostosowane do najwolniejszego dziecka.
Program ten jest szeroko stosowany w szkołach w Wielkiej Brytanii i innych krajach europejskich, a także w tak odległych jak RPA czy Meksyk. Badania nad stosowaniem testów przesiewowych oraz programu ćwiczeń integrujących wykazały, że:
1. Niedojrzałość neuroruchowa występuje u dzieci uczęszczających do szkół masowych.
2. Istnieje powiązanie między niedojrzałością neuromotoryczną a słabymi wynikami w szkole.
3. Program Ćwiczeń Integrujących INPP skutecznie redukuje oznaki niedojrzałości neuromotorycznej.
4. W przypadku dzieci, u których występowały wyraźne oznaki niedojrzałości neuromotorycznej (> 25%) oraz które miały poważne problemy szkolne, po zrealizowaniu przez nie Programu Ćwiczeń Integrujących INPP odnotowano znaczne postępy w zakresie poznawczych funkcji pozawerbalnych i czytania4.
5. Badania przeprowadzone na małych grupach wskazują, że u dzieci, których wyniki w czytaniu są niższe o co najmniej rok od normy dla danego wieku i u których występowały wyraźne oznaki niedojrzałości neuromotorycznej (> 50%), nastąpiła znaczna poprawa w czytaniu w ciągu roku od rozpoczęcia Programu Ćwiczeń Integrujących INPP5.
1.5. Co to jest niedojrzałość neuromotoryczna?
Sprawność neuromotoryczna to złożone zachowanie funkcjonalne, które jest wynikiem aktywacji ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, włączając struktury motoryczne, które działają poprzez układ mięśniowo-szkieletowy przy współudziale bodźców ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego. W trakcie rozwoju układy i struktury odpowiedzialne za ruch ewoluują w całym procesie rozwoju, ale na pewnym etapie rozwojowym oczekuje się od dziecka, że osiągnie określony poziom sprawności neuromotorycznej. Kluczowe etapy rozwoju ruchowego i sprawność ruchowa stanowią zewnętrzne oznaki funkcjonalnej dojrzałości neuromotorycznej.
Niedojrzałość układu neuroruchowego objawia się utrzymaniem niedojrzałych wzorców kontroli ruchowej. Mogą one występować pod postacią klasycznych objawów neurologicznych (patologii) bądź opóźnienia funkcjonalnego czy też rozwojowego danych dróg nerwowych. Testy przesiewowe INPP umożliwiają rozpoznanie „miękkich oznak”6 dysfunkcji neurologicznej, a także występowanie trzech odruchów pierwotnych u dzieci w wieku szkolnym. Testy te nie określają przyczyn zaburzeń, nie można również na ich podstawie przewidzieć, jakie wyniki będzie osiągało dziecko. Mogą za to pomóc określić przeszkody stojące na drodze do skutecznej nauki. Co więcej, w wielu przypadkach przeszkody te mogą być wyeliminowane przez zastosowanie specjalnego programu ćwiczeń integrujących.
1.6. Jaki wpływ na naukę mają odruchy pierwotne?
Testy przesiewowe INPP sprawdzają obecność odruchów pierwotnych, których występowanie na kluczowych etapach rozwoju stanowi uznany wskaźnik dojrzałości ośrodkowego układu nerwowego. Lekarzom, położnym i pielęgniarkom środowiskowym znane jest zastosowanie badania odruchów pierwotnych po narodzeniu dziecka. Testy te powtarza się następnie podczas okresowych badań bilansowych niemowlęcia w czasie pierwszych sześciu miesięcy po urodzeniu. Jeśli jednak dziecko nie wykazuje żadnych nieprawidłowości w rozwoju w 1. roku życia, nie przeprowadza się ich w okresie przedszkolnym ani szkolnym.
„Wprawdzie znaczenie kamieni milowych rozwoju ruchowego – neurorozwojowych i funkcjonalnych oznak przekształcenia niedojrzałych i dojrzałych odruchów pierwotnych w świadome czynności – było akcentowane w przewidywaniu przyszłego funkcjonowania motorycznego, to jednak odruchy pierwotne pozostają najwcześniejszymi wskaźnikami rozwoju neuroruchowego, jakie możemy badać. Uzyskanie przez pediatrów wiedzy na temat aspektu ilościowego i jakościowego odruchów pierwotnych, a także czasu ich ujawnienia się i wyhamowywania, daje im narzędzie pozwalające na wczesnym etapie wykryć upośledzenia układu ruchowego. Podkreśla się znaczenie odruchów pierwotnych, bo można je badać już po urodzeniu i monitorować podczas kolejnych wizyt lekarskich w pierwszych sześciu miesiącach życia dziecka, kiedy niemowlęta przechodzą szczegółowe badania lekarskie. Opóźnienie czy też zaburzenie kolejności występowania etapów rozwoju ruchowego jest poprzedzone nadmiernym rozwojem bądź też opóźnionym wyhamowaniem odruchów pierwotnych”7.
1.7. Czym są odruchy pierwotne?
Odruchy pierwotne to grupa odruchów rozwijających się w okresie życia płodowego. Są one w pełni rozwinięte w momencie narodzin w terminie (w 40. tygodniu), a następnie stopniowo wyhamowywane i przekształcane w bardziej dojrzałe wzorce ruchowe oraz sprawności posturalne w pierwszych sześciu miesiącach po urodzeniu. Tylko jeden z odruchów pierwotnych – odruch toniczny błędnikowy (TOB) – może pozostać w zmienionej formie aż do 3,5. roku życia.
Wyhamowanie i przekształcenie odruchów jest przede wszystkim rezultatem dojrzewania rozwijającego się ośrodkowego układu nerwowego. Odruchy pierwotne nie zanikają całkowicie, ale ulegają wyhamowywaniu w miarę dojrzewania wyższych ośrodków w mózgu w pierwszych miesiącach życia. Odruchy pierwotne mogą pozostać czynne, jeśli w pierwszych miesiącach życia nastąpiło uszkodzenie wyższych ośrodków mózgowych, na przykład w postaci porażenia mózgowego bądź urazu czy też uszkodzenia wyższych ośrodków mózgu na późniejszym etapie w wyniku udaru, urazu głowy lub schorzeń polegających na degeneracji OUN, tak jak w stwardnieniu rozsianym czy chorobie Alzheimera. Według funkcjonującej teorii medycznej odruchy pierwotne
Goddard Blythe, S. A. (1996).
North Eastern Education and Library Board (NEELB) (2004).
Fry, J. (2010, kwiecień).
Oznaka miękka – lekka lub umiarkowana nieprawidłowość neurologiczna, która nie daje szczegółowych informacji o przyczynie bądź umiejscowieniu problemu.
Capute, A. J. (1986). Early neuromotor reflexes in infancy.