Fees van die ongenooides. PG du Plessis
deur die feit dat sy vriend, Joey, onderneem het om sy graf persoonlik en gratis te grawe en die begrafnisdiens sonder enige vergoeding waar te neem – as afskeidsgebaar, en terwyl hy in stille vrede sy laaste asem saggies uitblaas, sy besittings aan genoemde Joey toevertrou het. Mevrou Bester, het Joey mettertyd verstaan, se oorlede man was ’n baie lang, skraal man, net soos al sy broers. Om sy erflating te beveilig, het Joey Mevrou Bester laat verstaan dat die Hans Bester (mag hy in vrede rus) wat saam met hóm was, ’n man van gewone lengte was, en bepaald nie skraal nie, selfs dalk effens geset. Joey het gevoel dit was noodsaaklik om oorlede Hans (mag hy die rus vind wat hy so verdien het) enkele duime te verkort, en ’n paar pond aan sy oorlede lyf te sit, om eerbare redes: hy was nie lus vir argumente oor sy kar en perde nie, en hoe kon hy, in geval van dispuut, die weduwee se stellings verifieer terwyl hulle saam van die honger vrek in ’n tóé dorp omsingel deur Boere? Vir wat sou sy in elk geval wou rondrits?
Maar nadat Joey dinge soos verifikasie en ander wetlike aspekte van sy erfporsie bedink het, het hy dié aand sy enigste stuk klerasie wat by die Van Wyks Sarah se wassende hande vrygespring het, uit die trommel gehaal – die lang baadjie met die verkorte moue. Die roeping van die dode is om te rus, nie om regstwiste aan die gang te sit nie, het hy vir homself gesê. Hy het die dokumente en papiere uit die voering van die baadjie gehaal, geen benul kon vorm van die inhoud, woorde of rooi lakseëls op hulle nie, en hulle aan die vergetelheid van die vlamme in sy stoof toevertrou.
Maar origens het dit goed gegaan. Hy het die kamera en die bevolking se ego’s gehad om mee te werk – en die apteker by Kimberley Apothecary kon nie net sy fotografiese plate baie goed ontwikkel nie, maar het ook die kuns van vergroting en die inkleur van foto’s verstaan. Toe Fienatjie Minter se gesig uit die chemikalieë verskyn, kon Joey nie wag om die beste blou in haar oë te verf nie. Met die rooi van Magrieta van Wyk se lippe en die rosigheid van haar wange kon Joey na hartelus speel. Met sy eerste poging het hy die lippe en wange bietjie té rooi gehad en Magrieta het na ’n besonder mooi hoer gelyk. Dit kon tog nie, want dit het nie gestrook met Joey se bewondering vir, en verering van dié pragtige vrou nie. Dit was Magrieta se aanvallige gelaat wat Joey geleer het om sagter met kleure om te gaan, want met sy derde poging was sy amper so mooi soos wat sy in lewende lywe was, en Joey kon die afbeelding vir ure bewonder – ure waarin die glimlag in haar oë hom nie kon verwurm nie. Salige ure.
Begelei deur die klank van die beuel wat met sy luide G telkens aangekondig het dat daar weer ’n wolkie rook uit ’n Boere-kanon gepof het en dat die ontploffing van die koeël oor nege sekondes in die dorp verwag moet word, en ander soortgelyke steurings, het daar ’n kunstenaar uit die dieptes van Joey Drew se gees opgestaan.
Hy’t ’n huis gehuur in ’n deel van die dorp waarheen die Boere blykbaar nie mik nie. Wanneer hy wel moes binnedorp toe, het hy, aan almal wat wou luister, vertel dat ’n “man van geluk” eintlik maar min te vrese het. Daardie bomme kom, inderwaarheid, in die dorp aan soos die noodlot, en nes die noodlot, skop hulle ’n helse kabaal en ’n groot klomp stof op waar hulle val, maar eintlik is hulle ’n noodlot wat ylerig oor ’n groot gebied versprei word. ’n Man moet maar sy geluk beproef, dis al. As die dood nou só moet kom, is dit maar reg, want jy skuld die ewigheid in elk geval een lewe en die lot besluit sélf wanneer jou skuldjie ingevorder moet word. En as die ewigheid jou nou só wil vat, is dit eintlik goed, want jou stukkies wat oral rondvlie sal nie eens weet hulle was deel van ’n siel wat so pas die pad boontoe moes vat nie. Dis wat Joey gesê het, al het hy ook maar koes-koes geloop en sy gang deur die dorp só beplan dat hy binne inspring-afstand van die skuilings bly – altyd met een oor oop vir die beuel se G wat moes aankondig wanneer nog ’n dosis noodlot op pad is. Die dag in die myn wou Joey se gedagtes en verbeelding maar net nie los nie. In die nag, wanneer die nagkar met sy klinkende en skrapende emmers die reuk van sy vuil deur Joey se slaapkamervenster adem, het hy van die dag in die tonnel van die myn begin droom en natgesweet wakker geword. Sterk reuke het maar ’n enkele herinnering by Joey opgeroep.
Joey het nooit geweet of hy vrywillig by die “Town Guard” aangesluit het, of hy tot militêre diens opgeroep is, en of die hele ding net sommer ’n misverstand was nie.
Daar’t ’n man by sy woonplek aangekom. Hy was omtrent sestig jaar oud en geklee in ’n uniform wat Joey nie kon eien nie. Hy’t hom voorgestel as sersant Jackson en ’n pak papiere by hom gehad. Toe Joey hom innooi, het hy eers die pak op die tafel neergesit voor hy gaan sit het. Hy was op ’n soort veeldoelige missie waarvan hy alles nie behoorlik verduidelik het nie.
Joey het wel mettertyd agtergekom dat die man ’n sersant in die “Town Guard” is en dat dit ’n burgerlik-militêre organisasie is wat dit ten doel het om die dorp met groot opoffering en heldhaftigheid straat-vir-straat te verdedig as die Boere sou inval … ensovoorts, ensovoorts, ensovoorts. Joey het na die beste van sy vermoë probeer volg wat die sersant sê. Elke man was nodig vir die verdediging van die dorp: die oues, soos die sersant self, die jonges, die siekes, die mankes, en selfs dié met baie ooglopende en ernstige tekortkominge en skete. Ná sy laaste woorde het hy lank na Joey gekyk. Daar is ’n plekkie vir almal, het hy uiteindelik voortgegaan asof hy die uiterste toegewing aan die maak is. Dit was elke patriot se heilige plig om sy deel te doen. Dis waarop dit neergekom het.
Tot daar was dit gaaf, maar toe begin die man praat van opofferings en hy stoot die eerste papier oor die tafel tot reg voor Joey. Dit was ’n ontstellende dokument, want dit was ’n soort belofte wat geteken kon word deur mense wat genoeg burgerlike pligsbesef in hulle het om hulle perde te verkoop om geslag te word ter voeding van die hongeres en behoeftiges – in daardie stadium so ongeveer driekwart van die dorp. Aflewering van die diere geskied op Dinsdae en Vrydae by die Washington-mark. Vergoeding teen heersende pryse.
So, dis wat hulle wil maak, het Joey gedink. Eers gaan hulle maak of hulle jou diere wil koop, maar uiteindelik gaan hulle die goed sommer vat en opvreet. Kan die man die stal agter in die erf ruik? Hy’t probeer tyd wen: “Wat is daar nog om te teken?”
Hy het met groot aandag deur die pak papier geblaai en die dokument oor die perde onder in die pak ingewerk.
Die sersant het oorgeleun, die pak papier na hóm toe oorgetrek en vinnig deurgeblaai.
Hy het sy dokument gevind, sy inkflessie uit sy sak gehaal en ontkurk, die pen wat hy by hom het van ’n punt voorsien, die dokument tot voor Joey geskuif, die pen in die ink gedoop, vir Joey aangegee, en gesê: “Teken hier. Ek moet bewys hê dat die ‘Town Guard’ hier was.”
Dis wat die bliksem gesê het. Dis wat die noodlot gesê het, sou Joey vir die res van sy lewe glo. Bewys dat hy daar was! Mense kan so lieg!
Joey het geteken. Die sersant het die ander papiere net so op die tafel gelos sodat Joey later daarop kon reageer soos hy goeddink. Maar hy’t met die een wat Joey geteken het en die bleddie inkfles en die bleddie pen in sy hand gestaan en vir Joey gesê: “Rapporteer om agtuur!”
Net so. Nie ’n “asseblief” of “as dit jou pas” in sig nie. Net so: “Rapporteer om agtuur.”
Joey het gegaan, die hoofkwartier van die Town Guard gekry, en daar aangemeld. Daar het hulle hom ’n geweer, uniform, te groot stewels, ammunisie en sy eerste bevele gegee. Maak die geweer skoon, maak die skoene en gordel baie blink, poets alle knope en gespes, sorg dat die uniform môre pas, hier’s die gare, meld môreoggend sewe-uur ge-uniform en gewapen by die paradegrond aan. Sewe-uur is sewe-uur! Alle nuwe rekrute sal agtuur aantree vir wapenoefening. Agtuur!
Joey het die nag met skoenborsel en vryflap en met naald en gare deurgebring. Hy’t betyds by die paradegrond aangemeld. Ná sy besige nag, was Joey verbaas om te sien dat hy een van die min in uniform is. Hy moes later verneem dat daar net uniforms oor was vir die heel-heel grotes en die baie-baie kleintjies. Die gemiddeldes se uniforms was op.
Op die paradegrond het hy nie heeltemal na die sersant-majoor se smaak met die dril-oefening presteer nie. Maar hy’s daardeur deur die man voor hom – so nougeset as wat die tyd toegelaat het – in alles na te doen, en al het dit hom bietjie laat gemaak met sy bewegings nadat die bevele geblaf is, het dit gaandeweg beter gegaan. Hy het agtuur by die skietbaan opgedaag met ’n blinkskoon, nuwe leemetford.
Wie menere Lee en Metford ook al was – so het Joey later baie