Jakkalswater. Sarah du Pisanie
“Ek wil hê jy moet dit lees.”
Daan lees stadig en moeisaam. Sy moeder het hulle geleer lees en skryf, maar omdat daardie kennis soveel jare lank nie toegepas is nie, is sy oë traag om die sierlike letters te ontsyfer. Die datum in die hoek is dié van ’n jaar gelede.
30 April 1912
Liefste Bennie
Ek bid en vertrou dat hierdie briefie jou sal bereik.
Die kaptein van die Pellgrave het aan my berig gebring dat jy jou daar in die Walvisbaai-omgewing bevind. Ek stuur hierdie briefie saam met hom en vertrou dat dit jou wel sal bereik.
Ag, Bennie, ek glo dat jy my al vergewe het vir wat ek destyds aan jou gedoen het. Ons is met soveel verwyte uitmekaar. Jy wou destyds nie glo dat ek werklik gedink het jy leef nie meer nie. Dit was egter die waarheid. Patrick was baie goed vir my, maar ek het nooit opgehou om jou lief te hê nie.
Patrick is vyf jaar lank al oorlede. Ons was baie jare getroud voordat ons die vreugde van ouerskap ervaar het. Ons het ook net die een kind gehad. Sy was verlede maand reeds een en twintig jaar oud.
Kaptein Wood het my ook vertel dat hy jou eendag op Walvisbaai ontmoet het. Hy het gesê dat jy nooit getrou het nie. Ag, Bennie, ek is só jammer. Ek wens daar was iets wat ek kon doen om te vergoed vir al die leë jare.
Dit is egter weer eens ek wat vir jou ’n guns wil vra. Dit het finansieel nie altyd met ons baie goed gegaan nie. Veral na Patrick se dood was daar min geld. Die Hemelse Vader het egter nog altyd vir ons gesorg. Maar daar het nou ander probleme opgeduik. Ek is baie siek, Bennie. Ek twyfel of daar nog baie maande vir my oor is. Ek is baie bekommerd oor my dogter. As ek iets moet oorkom voordat sy getroud is, moet jy asseblief tog na haar omsien. Ek kan niemand anders vra nie. As ek net weet dat daar iemand is na wie sy kan gaan, sal ek in vrede sterf.
Jy moet my laat weet, asseblief, Bennie, want as jy nie kans sien nie, sal ek ander reëlings moet tref. Ek kan nie my kind so alleen agterlaat nie. As ek haar net jou adres kan gee, sodat sy na jou kan kom as sy jou nodig het!
Die tyd is te min, Bennie, ek glo nie ek sal weer aan jou kan skryf nie en die pos neem maande. Maar ek weet dat ek op jou sal kan reken, daarom sê ek solank baie dankie en pas my kind tog mooi op. Sy is my enigste en dit wat vir my die dierbaarste is, gee ek vir jou. Ek hoop sy sal vergoed vir al die hartseer wat ek jou aangedoen het.
Al my liefde
Grieta
Daan vou die briefie tydsaam op en staar net na oom Bennie, wat hom bekommerd dophou.
“Wat kon ek anders doen, Daan? Ek moes saam met die kaptein laat weet dat dit goed is so. Ek kon tog niks anders doen nie. Ek het maar gehoop dat sy intussen ’n man sou kry.”
“Genade! Oom Bennie, wat gaan óns nou met haar maak?”
Die implikasie van sy eie woorde tref hom soos ’n vuishou. Sy groot kop hang skeef, terwyl hy hom stadig terugvou in die stoel. Sy hande hang slap tussen sy knieë.
“Waar gaan sy bly? Sy kan nie hier by jou in hierdie eenslaapkamerhok intrek nie en daar bo by ons vyf in die ramkamp nog minder!”
Oom Bennie kyk by Daan verby. Hy sluk swaar. Die Vader moet hom krag gee. Hy kan dit nie van Daan verwag nie, maar wat kan hy anders doen?
Die blou ogies is blink van die trane.
“Ou Daneman, jou oom Bennie gaan nou vir jou die grootste guns van jou lewe vra, my kind.” Sy oë pleit by Daan. “Die liewe Vader weet, vandat Morris my saam met die boodskapper laat weet het dat sy al op Walvisbaai is, het ek twee dae en nagte aan niks anders gedink nie. Ek het duisende planne gemaak en moes hulle almal weer verwerp.” Etlike sekondes lê hy stil met geslote oë, asof hy nie die moed het om Daan in die oë te kyk nie. Toe hy hulle oopmaak en op Daan rig, praat hy vinnig, bang dat sy moed hom sal begewe.
“Jy moet haar gaan haal, my kind, en jy moet daar op Walvisbaai met haar trou, voordat jy haar hiernatoe bring.”
Die woorde dring nie mooi tot Daan deur nie. Hy skud sy kop effens, sy hande hang nog slap tussen sy knieë. Sy oë staar oom Bennie onbegrypend aan.
“Verstaan jy dan nie, Daan? Ons kan nie ’n ongetroude vroumens hiernatoe bring nie. Julle is drie hubare mans hier op Jakkalswater en by die Joostes is vier. Die klomp mans sal mekaar se kele afsny, en die vroumens sal nie veertien dae hier wees nie, dan sal een van julle ...” Oom Bennie se stem raak hoog en yl van opgewondenheid. “Ek is oud en siek, Daan. Wie sal haar beskerm as jý dit nie doen nie?”
“Wat sal trou nou help, oom Bennie? Dit bly nog steeds ’n vervlakste vroumens en om ’n vroumens hier in die vallei in te bring, gaan moeilikheid veroorsaak. Die klomp gaan nog steeds mekaar se kele wil afsny.” Daan se nekare staan gebult soos hy sukkel om nie sy frustrasie uit te skree nie.
“Nie as sy aan jou behoort nie, Daan! Dit weet jy baie goed. Niemand sal met iets peuter wat aan jou behoort nie.”
Daan vryf oor sy oë. Gee hom ’n os of ’n wilde perd, maar ’n vrou! Daarvoor sien hy nie kans nie.
“Nee, oom Bennie, ek sal vir jou baie dinge doen, maar nou vra jy darem te veel.” Daan se stem word pleitend. “Ek kan nie, oom Bennie. Regtig, ek kan nie.”
Stil, met geslote oë, lê die siek ou mens. Daan voel lus om hom te skud soos ’n klein hondjie. Hoe kan hy dit van hom verwag? Hy weet hy is baie aan oom Bennie verskuldig vir al die liefde deur die jare en al die hulp met die kinders, veral na sy pa se dood. Dit is vir hom bitter swaar om die ou man iets te weier, maar dit is darem ’n onbillike versoek! Hy sal nie eens weet wat om met ’n vrou te gesels nie, wat nog te sê trou!
“Laat Herman haar vat, oom Bennie, dan sal ek toesien dat die ander nie aan sý goed raak nie.” Verligting oor so ’n goeie plan breek in ’n breë glimlag oop oor sy gesig.
Die grys kop beweeg van kant tot kant. “Nee, Daan, dit sal nie deug nie. Dit is jy of niemand anders nie. Wat dink jy gaan gebeur as jý die dag in Herman se goed begin belang stel?”
Ontkenning lê Daan se gesig vol. Hy maak sy mond vinnig oop, maar die maer hand keer hom.
“Ek ken ’n mansmens, my kind. Op ’n dag gaan die verlange na ’n maat jou beetpak. Dit is die natuur, my kind, jy weet dit!”
“Maar, oom Bennie, ek het nog nooit sin in ’n vrou gehad nie en ek is al dertig jaar oud.”
“My kind, hier is nie vroumense naby ons nie. Die Jooste-meisiekind is wild soos haar broers. Jy kan haar nie met ’n dame soos jou ma vergelyk nie. Die jare sonder vrouegeselskap en sonder ’n ma het julle stomp gemaak. Julle het geleer om sonder ’n vrou klaar te kom. Maar julle het nie geweet wat julle misloop nie. Julle het geleer om pret en plesier te hê, net die klomp mans onder mekaar. Julle raas en drink, jaag met die perde. Dan dink julle dit is genoeg. As daar eers ’n regte vrou, ’n ongetroude vrou, in die vallei is, gaan daar moeilikheid wees.”
Die bleekblou oë is lewendig van opgewondenheid.
“As sy soos haar ma is – wat ek glo sy is – sal sy ’n ware dame wees, Daan. Ek gun haar vir jou, my kind. Dit is goed om ’n maat te hê. Jy was baie eensaam die grootste gedeelte van jou jong lewe. Ek sal baie tevrede wees as ek weet jy is gelukkig voordat ek sterf.”
“Oom Bennie, moenie op my gevoel probeer speel nie! Jy praat nou ’n klomp bog, en jy weet dit. Jy ... Oom wil nou net oom se gemors probeer regmaak.” Daan is meteens woedend.
“Daar is nog iets, Daan.” Oom Bennie maak asof die kwaai woorde nooit gesê is nie. “Ek is nie ’n arm man nie. Ek het destyds vir my ’n plaas bo in die noorde gekoop, voordat ek terug is om my bruid te gaan haal. Die grond is groot en pragtig. Daar is baie wild en ’n groot rivier. Ek het later die plaas verhuur. Ek was toe nie meer lus om alleen daar te gaan bly nie. Veral na jou ma se dood het ek gevoel dat julle my hier nodig het.”
Oom Bennie probeer ’n bietjie hoër opskuif teen die kussing.
“My