Marta. Helena Hugo
is bedriegliker as enigiets anders,
hy is ongeneeslik; wie kan hom verstaan?
Ek, die Here, deurgrond en toets hart en verstand,
Ek laat die mens kry wat hy verdien,
wat hom toekom vir wat hy doen.
Marta lees dit drie keer deur. Elke keer as sy dit lees, verander die betekenis. Wat wil die Here vanaand vir haar sê? Is haar hart besoedel met een of ander ongeneeslike siekte, die kiem van sonde dalk – sondige begeertes, ontevredenheid met haar omstandighede? Want sy kry nooit wat sy wil hê nie en sy werk haar vingers stomp vir niks. Is dit wat haar toekoms inhou – net mooi niks?
Sewe
Woensdagoggend is die Swanepoel-huishouding in rep en roer. Chanté het Deon vyfuur die oggend in trane gebel. Haar pa, wat so goed op die omleiding gereageer het en gereed was om oor ’n dag of twee huis toe te gaan, is in die nag onverwags oorlede.
“Sy sê ek hoef nie so gou al te kom nie, maar sy kon nie haar ontsteltenis wegsteek nie. Gister, toe ons laas met mekaar gepraat het, het hy regop gesit en grappe maak. Sy verwyt haarself, omdat sy nie die tekens raakgesien het nie.”
“Dis tog in die laaste instansie sy dokter se verantwoordelikheid,” sê Gunther, “om tekens dop te hou?”
“Sy is ook ’n hartspesialis.”
“Hulle het nie mag oor lewe en dood nie.”
“Dis haar pa,” sê Deon.
“Ja,” is al wat Gunther kan uitkry.
Sy het hom ook jare lank verlaat, nes ons vir ons pa, dink hy. Maar hy sê dit nie. Deon was in elk geval nog altyd nader aan die ou man as hy – Gideon, die oudste, die naamdraer.
“Pa-hulle sal teleurgesteld wees as ek nou al gaan. Ek sal moet bly vir die begrafnis en om alles eers daar in orde te kry. Chanté se suster is in Kanada, haar broer in Nieu-Seeland. Hulle sal nie gou vir ’n roudiens kan kom nie. Chanté moet alles reël. Haar ma steun op haar.”
“Dis goed sy het jou,” probeer Gunther Deon kalmeer.
Hulle sit by die kombuistafel en drink die koffie wat Gunther gemaak het, met Deon se rekenaar oop tussen hulle. Die eerste oggendvlug wat hy kon kry, vertrek vyf voor nege vanaf die Kaapse lughawe. Hul ouers het netnou nog geslaap, maar hul pa sal elke oomblik die kombuis binnestrompel. Hy staan sy hele lewe op die kop sesuur op, nie vyf minute vroeër of later nie.
Deon en Gunther deel die stoepkamer soos jare gelede toe hulle nog seuns was. Toe Deon se selfoon lui, was Gunther eerste wakker. Hy het gesien dis Chanté en vir Deon wakker geskud sodat hy kon antwoord. Dit het deur Gunther se kop geflits dat mense simpel raak as hulle verlief is. Hy ken sulke oproepe wat veronderstel is om verrassings te wees en gewoonlik ontydig is.
Hy het die selfoon vir Deon aangegee, die komberse oor sy kop getrek en hom probeer afsluit van die gesprek. Maar hy kon duidelik hoor een of ander ramp het Chanté getref. Sy is nie gewoonlik so histeries nie. Sy is soos Marta Koster – ’n mens wat na haarself kan omsien. Vanoggend was sy reddeloos.
“Ek moet gaan inpak,” sê Deon en wil net opstaan, toe die deur opgaan.
Hul pa kom met toegeswelde oë en deurmekaar hare ingestrompel. Hy gaan staan stokstil. “Nou, as julle sit asof daar dood in die familie is? Is dit die rekenaar? Wil julle speelding nie werk nie?”
Hulle ken hom so. Hy sal van vroeg tot laat grappies maak, lighartig en opgewek wees – al is sy lewe nie maklik nie. Maar laat iemand hom dwarsboom, dan word hy onredelik kwaad.
“Dag, Pa,” sug Deon.
“Koffie vir Pa?” vra Gunther.
Die ou man gaan sit sugtend. “Slegte nuus?” vra hy.
“Ja, Pa.”
Deon verduidelik en hy luister simpatiek.
“Sulke tye is jou plig by haar. Jou ma sal ook verstaan. Maar dis jammer. Ons is nou net daai wortelbedding aan die oopspit.”
“Gunther kan help.”
Sy pa kyk met ongeloof op sy gesig na Gunther. “Sal jy?”
“Ek sal, ek belowe.”
“Ons wil Pa ’n guns vra.”
“Vra.”
“Kan Gunther my met die Cadillac wegbring Kaap toe?”
“Jong, vat liewer die bakkie, die Cadillac staan met koppelaarprobleme. Sy gaan julle in die steek laat.”
Deon frons. “Die bakkie val uitmekaar.”
“Nee wat, hy bring my waar ek wil wees.”
“Dan kan Pa bestuur.” Deon raak ongeduldig. “Ek gaan stort en pak,” sê hy en kies koers.
Sy pa kyk hom agterna: “Julle kom nou te vinnig op my af. Wat van julle ma?”
“Eva is hier,” sê Deon, sy rug na sy pa.
“Moet Eva my plek neem!” roep die ou man uit. “Ons ken nog nie eens die mense nie,” brom hy en trek die suikerpot nader. Sy hande bewe, hy mors suiker op die tafel toe hy skep.
Gunther kan verstaan dat hy omgekrap is. Sy pa het ’n vaste roetine en as dit omvergewerp word, raak hy verward.
“Los hom, Pa,” sê hy. “Deon is ontsteld. Chanté het hom ontstel.”
“Ons het ook nie ’n goeie nag gehad nie – ek en jou ma.” Die ou man vee die suikerkorrels met sy plathand op ’n hopie.
“Ek sal die bakkie bestuur. Wys my die truuks, ek sal regkom.”
Miskien praat hy teen sy beterwete, maar dis die enigste uitweg, besluit Gunther.
“Is jy seker?”
“Pa, ek het met viertrekke op die woestynduine gejaag. Dit was ons sport.”
“Jy sou dit nie kon regkry in my bakkie nie. Jy sou jou storie moes ken in my bakkie. Hoe lank bestuur jy al?”
“Seker twintig jaar.”
“Deon het jou mos geleer.”
“Ja, Pa, dis hoekom ek so goed is.”
Die ou man grinnik. “Jy sal so dink.”
Gunther antwoord nie. Hy voel afgehaal, selfs seergemaak. Hy is twee jaar ná Deon gebore en hy moes alewig vaardighede aanleer wat sy broer reeds bemeester het. Sy pa is ’n onderwyser en ’n opvoeder. Hy behoort te weet hoe jy kinders moet hanteer. Maar hy was al die jare net te partydig vir sy oudste. Hy het Deon voorgetrek.
Here, ek het hom vergewe. Hoekom ontstel dit my nou?
Maar sy pa dink blykbaar alles is in orde. Hy sluk sy koffie weg asof dit water is en staan van die tafel af op.
“Ek gaan jou ma inlig,” sê hy.
Marta vlieg uit die bed toe die telefoon lui. Dis nog nie halfsewe nie en vroeg vir ’n oproep, maar ook nie so vroeg nie. Sy het sesuur wakker geword en toe weer ingesluimer. Nou is sy laat.
Hetta hoor ook die telefoon, want sy lui haar klokkie asof daar ’n brand in die huis is. Marta keer in die verbygaan: “Moeder, hou vas, ek gaan gou antwoord!”
Die klokkie lui stadiger, raak stil en lui weer, asof Hetta ’n speletjie speel.
Ons is vanoggend ’n uur laat, want jy klim nie uit die bed as die wekker afgaan nie, verwyt Marta haarself.
“Marta hier! Hallo!”
Sy klink lewendiger as wat sy is.
“Marta,