Fiela se kind. Dalene Matthee
het onder Kittie se kopdoek uitgeloop en blink straaltjies deur die stof oor haar bruin vel gemaak. Emma het by die sloot op haar maag gelê en met haar mond teen die water gedrink. Langs haar het Dawid gekniel en water oor sy gesig gespat. Die volstruis had die kinders klaar.
“Julle moet koelte kry en die wyfie kans gee om tot ruste te kom.”
“Ek gaan kyk net eers hoe ver my skuit gedryf het, Ma!” het Benjamin teëgeskop en al langs die sloot af gedraf in die rigting van die vangdam.
Dié kind van haar wat alewig met sy skuite doenig is, het Fiela by haarself gedink. Al wat ’n stukkie hout is, moet gedurig uitgehol word vir ’n skuitjie.
“Daar kom mense, Ma,” waarsku Tollie haar toe hy verbyloop sloot toe.
“Hulle kan maar kom, ons deel met Rossinski – tensy hierdie een se prys vir dasvel beter is.”
Toe die perdekar oor die werf kom en die hoenders voor die perde se pote wegspaander, gaan ’n stadige skrik deur haar. Dit is nie ’n smous nie. Dit is twee mans in kispakke en swart hoede.
“En dít?” vra sy agter Selling op die hoek van die huis. Die skrik het maar altyd in haar opgekom as daar vreemdes oor haar werf kom. Dit was al gewoonte.
“Seker predikers, Fiela,” stel Selling voor.
“Wie kom preek op so ’n warm dag?”
Die prediker-smouse het die perde onder die peerboom vasgemaak en nader gekom. Die een was lank en bebril en die ander een was kort en dik en rooi in die gesig soos een wat baie bloed in die kop had.
“Middag.” Die lange het eerste gegroet. “Mooi volstruismannetjie wat julle daar in die kamp het!”
“Hy’s nie te koop nie,” het sy kortweg gesê en gewonder of hulle tog wel smouse is. Die lange het ’n boek en skryfgoed by hom gehad.
Die dikke het sy hoed afgehaal en die sweet van sy kop afgevee. “Dit word darem wragtie warm hier by julle in die Kloof.”
“Ja,” het sy beaam. Selling het net gestaan.
“Kan ons sitgoed kry?” het die lange gevra.
“Wat is baas-hulle se besigheid?” Vreemdes kry nie sommer op háár werf sitgoed nie.
“Sensus.”
“Wat is dit?”
“Die Goewerment gaan al die mense in die land laat tel, ons begin solank hier in die Kloof.”
Die doodskrik het deur haar geskiet. “En vir wat wil hulle die mense tel?” het sy vinnig gevra.
“Tel jy nie saans jou hoenders nie?”
Sy het hom nie geantwoord nie. Jare se voorspooksels het skielik voor haar gestaan en haar na uitkoms laat soek: As die wyfie net wil uitbreek en weghol sodat die kinders moet agterna. As Benjamin se skuit net wil wegdryf sodat hy moet aanhou soek en wegbly van die huis af. As die liewe Here tog net sy grote vlerke oor die kind sit en hom voor die aangesigte van die twee vredestoorders verberg.
“Kan ons sitgoed kry?” het die lange weer gevra.
Sy het omgedraai en die bruingekleide huis binnegegaan; anderkant die drumpel het sy eers bly staan totdat die daglig uit haar oë was en sy in die skemerte van die huis kon sien. Net die plankluik voor die kombuisvenster was afgehaal, die luike van die ander drie vertrekke se vensters moes die warmte buite hou en die koelte binne.
Hulle wou die mense tel en opskryf. Here, het sy dringend boontoe gepraat, laat Benjamin se skuit wegdryf, hou hom weg van die huis af, asseblief, Here.
Sy het twee riempiesmatbankies buitetoe geneem na waar die vreemdes in die streep koelte aan die suidekant van die huis wag. Selling het eenkant gestaan soos een wie se verstand heeltemal skeef getrek het.
“Kan een van julle lees en skryf?” het die dikke gevra.
“Ja,” het sy gesê. “Ek. Ek het skoling gehad by mister Hood op Avontuur. Ek is die haneboek deur en die Trap der Jeugd ook, as julle wil weet.”
Die lange het sy sit met sy rug teen die muur gekry, die boek op sy skoot gevat en die ink op die nabankklip staan gemaak. Die dikke het gesukkel om vir sy bankie gelykte te kry.
“Volle doopname en van?” Die lange het dit vir Selling gevra, maar sy het geantwoord.
“Selling Komoetie.”
Die man het dit neergeskryf. “Geboortedatum?”
“Hy weet nie.”
“Weinig van julle bruinmense weet dit in elk geval,” het die dikke half vies gesê en die vlieë gewaai. “Ons is nou amper veertien dae hier in die Kloof en ek weet nie of daar drie bruinmenshuise was waar hulle van hulle eie dinge geweet het nie. Hulle moes óf die baas loop vra óf ons moes raai.”
Selling het verleë gestaan. “My pa het altyd gesê ek is gebore toe hulle die Engelse moes aanry met die waens.”
“Aanry waarheen?”
“Ek weet nie, dit was die Engelse wat met die skepe gekom het en wat die plase gekry het.”
“Dan kan dit 1820 wees,” het die dikke uitgereken. “Hy lyk vir my nie na gister se kind nie, hy lyk vir my bra sleg.”
“Hy’t die swakte!” het sy vinnig vir Selling ingestaan. Sy het Kittie om die hoek sien loer en haar verwilder. In haar hart het sy gebid dat die wyfie moet uitbreek en weghol, al sou dit beteken dat hulle haar nooit weer kry nie en sy die karwatse en die swepe vir ewig kwyt is.
“En jy, atta?” het die lange haar gevra. “Tydens watter pes of ellende is jy gebore?”
“Ek sal die Bybel gaan haal, dis daarin opgeskryf.” Sy het omgedraai en weer die huis in geloop. Net die Here kon haar nog help, het sy geweet, en al langs die mure af gevoel tot by die plankrak waar die Bybel lê. Buite het sy self die Boek oopgeslaan en gelees: “Fiela Maria Apools. Geboren 19 October 1836. In den huwelijk bevestigd met Selling Komoetie op 3 Januari 1859.”
“Waar is jy gebore?”
“Hier. Toe staan ons huis daar onder in die laagte waar ons die slag uitgespoel het met die vloed. Ek was toe so kniehoogte.”
“Aan wie behoort hierdie grond?”
“Dis my grond.” Miskien wil hulle nie die kinders tel nie, het sy begin hoop, net die grootmense. “My pa en my oupa het in hulle lewens oor baie jare heen vir die Wehmeyers gewerk. Jy kan maar sê hulle het hulle vir die Wehmeyers doodgewerk. Na die oubaas se afsterwe is hierdie twaalf morg van Oude Wolwekraal op my oorle pa se naam gesit, die erfbrief en alles is by mister Cairncross op die dorp op Uniondale. Ons is nie pagters nie. Ook nie werfvolk nie.”
“Kinders?”
Here, laat Skopper dan uitbreek! Laat hom stokstyf dood neerslaan, laat ek hóm dan op hierdie dag offer, maar hou Benjamin weg van die huis af.
“Hoeveel kinders het julle?”
“Vyf,” het sy gesê en Selling sien banger word.
“Name en geboortedatums?”
“Laat ek sien …” Sy het die Bybel weer oopgeslaan. Hoeveel keer het sy nie vir haarself gesê om Benjamin in te skryf en nooit sover gekom nie! “Kittie, ons oudste, is op 4 Januari van 1856 gebore,” lees sy. “Die jaar daarna is onse Dawid gebore, die 2de Maart van 1857.”
Here, vat Skopper, laat hom op hierdie oomblik vrotpens kry. Asseblief, Here.
“Volgende?”
“Tollie. Op die 17de van November van 1858. Die jaar daarna is ek en Selling getroud en had ons nie kinders nie. Emma is eers die 6de Februari van 1860 gebore, toe bou hulle aan die witmenskerk op die dorp met oorle oubaas Wehmeyer se geld.”
Hy het dit alles met lang, kirtsende hale neergeskryf. “En die vyfde kind?”