Plekkie in die son. Ena Murray
is.
As hierdie pragtige jong vroutjie byvoorbeeld kennis gedra het van die eerste tekens van melaatsheid, soos wat sy stellig kennis dra van die eerste tekens van borskanker, sou sy miskien nou al gesond en terug by haar huis gewees het. Maar nou … Hy is nie van plan om dit vir haar te sê nie, maar sy is reeds in ’n redelik gevorderde stadium van leprose. Karen Viljoen het al van ’n jaar tot agt jaar lank leprose volgens die simptome. Tog is hierdie feit eers ’n dag gelede geopenbaar! Ontsettend! En hy is magteloos om iets daaraan te doen.
Hy weet dat die kennis wat deur enkeles opgedoen word, nooit daar buite versprei word wanneer ’n pasiënt terugkeer na die samelewing nie. Geen mens, wat een keer in ’n melaatse-inrigting was, loop daarmee te koop nie. Nee, hy sterf liewer voordat hy aan die mensdom gaan vertel dat hy melaats was. Hulle sal nie glo dat daar genesing vir melaatsheid kan wees nie. Een maal melaats, altyd melaats … al het ’n dokter jou ’n honderd keer gesond verklaar.
Soos so dikwels in die verlede, loop hy hom weer teen die muur van onkunde vas. Hy sug diep en staan op.
“Ek wil jou in elk geval self deeglik ondersoek. Daar is die kleedkamer. Gaan trek jou asseblief solank uit.” Sy stem klink nou saaklik, en Otto verdwyn by die deur uit na buite.
Hy staan rusteloos op die grasperk rond. Binne-in hom maal die woorde van die dokter, maar dis of die feite wat genoem is, nie tot sy gesonde verstand wil deurdring nie. Sy verstand sê hom dat hy tog sekerlik die woord van hierdie man, wat daagliks met leprose werk, kan glo, maar die tradisionele weersin teen hierdie siekte behou die oorhand.
Toe ’n paar pasiënte daar verbykom – die een vrou se verminkte, verwronge hande duidelik sigbaar, die ander se gesig oortrek met ’n afskuwelike swelsel sodat haar uitdrukking satanies en walglik vertoon – maak hy dat hy in sy motor kom, en sonder dat hy dit doelbewus bedink, draai hy die vensterruit op.
’n Lang ruk later kom ’n verpleegster hom sê dat die dokter hom wil spreek. Toe hy binnestap, sit dokter Louw agter sy lessenaar, en ’n bleek Karen wag hom swygend in. Hy stap dadelik na haar toe en lê sy arm om haar skouers. Hy weet dat daar in haar hart nog ’n vae, floue hoop geflikker het dat hierdie man vandag sal vasstel dat die diagnose foutief was en dat sy nie leprose het nie. Die woordelose wanhoop in haar lieflike grys oë vertel hom dat ook daardie vlammetjie finaal uitgedoof is.
Dokter Tertius Louw kyk op.
“Daar is geen twyfel nie, meneer Viljoen, jou vrou het leprose,” val die verdoemende woorde. “Ek is ook bevrees dat sy nie as ’n buitepasiënt behandel sal kan word nie, want die toetse wys dat sy aansteeklik is.” Karen voel hoe Otto se arm om haar skouers met ’n ruk styf trek en stadig weggly. Sy sien, deur ’n waas, hoe hy opstaan en in ’n ander stoel neersak. Ook sý stem klink skielik vir haar vreemd toe hy vra:
“Wat presies beteken dit?”
“Dit beteken dat sy verplig sal wees om hiér behandeling te ontvang tot tyd en wyl sy nie meer aansteeklik is nie. Daarna kan sy as ’n buitepasiënt behandeling ontvang.” Toe nie een van hulle iets te sê het nie, vervolg hy: “Jy kan vandag teruggaan huis toe, mevrou, en reëlings gaan tref. Sal drie dae genoeg wees daarvoor?”
Drie dae … Sy knik. Sy weet nie hoe lank dit duur om afskeid te neem van alles wat vir jou dierbaar op die aarde is nie. Sal dit drie dae duur?
“Net een ding nog. Ter wille van jou kind … ek verstaan jy het ’n baba … moet ek jou waarsku om hom so min moontlik te hanteer. Kinders is baie vatbaar vir leprose.”
Karen staar na die man voor haar, en die eerste keer in haar lewe haat sy ’n mens. Hoe kan hy met so ’n kalm en besadigde stem sê dat sy nie meer aan haar eie kind mag vat nie? Sy sien nie die innige jammerte in die blou oë raak nie. Sy hoor nie die begrypende toon in sy stem nie. Dis of die vreeswekkende kiem wat binne-in haar liggaam gestalte aangeneem het, skielik in hierdie man hier voor haar beliggaam word. Hy is vir haar die simbool van die marteling waarin sy sedert gister gedompel is. Hy is vir haar Satan self wat haar genadeloos en meedoënloos wil wegskeur van alles wat vir haar dierbaar is.
Otto kyk hom strak aan.
“Dokter, ons baba … Daar bestaan nie gevaar dat hy … dat hy …” Hy kan die woorde nie oor sy lippe kry nie, maar dokter Louw stel hom dadelik gerus.
“Dis sterk te betwyfel, maar hy, sowel as jy en almal wat die afgelope jare in noue aanraking met jou vrou was, sal natuurlik deeglik ondersoek en getoets moet word.”
“Die afgelope jare?”
“Ja. Dit sal natuurlik op taktvolle wyse gedoen word met so min publisiteit daaraan moontlik. Veral in so ’n klein gemeenskap soos julle dorp s’n sal dit as ’t ware met die strengste geheimhouding geskied. Maar dit sal gedoen móét word, want jou vrou moes die kiem van iemand gekry het, en daardie bron moet opgespoor word as dit nog bestaan. Dit sal jy tog seker begryp? Die moontlikheid dat mevrou Viljoen al agt jaar gelede by iemand aangesteek het, is nie uitgesluit nie. Dis een van ons grootste probleme met leprose, dat dit so lank duur om sigbare tekens te toon. Jy kan vandag die kiem kry en die tekens van leprose kan eers oor twee of vyf of selfs agt jaar op jou liggaam verskyn!”
“Dokter bedoel dat ek … dat ek al jare lank melaats is?” Daar is ontsetting op Karen se gesig.
“Ek is bevrees dit is so, mevrou. Presies hoe lank gelede jy leprose opgedoen het, kan ek nie sê nie, maar dis nie ’n maand of selfs ’n paar maande nie. Jy loop nie van gister af met daardie vlekke op jou rug nie, nie waar nie? Dis ook mos nie van gister af dat jy voel jou vingerpunte en tone is sonder gevoel nie?”
“Ja, maar …” Sy swyg. Die gedagte dat sy miskien al jare lank met hierdie vreeslike ding in haar rondloop, is te veel vir haar verstand om te verduur. Ook Otto lyk geskok, en hy kan ’n koue rilling nie keer nie.
“Dit sou miskien nog ’n ruk langer geduur het voordat dit by jou vasgestel is, as dit nie vir jou baba was nie. Indien ’n vrou ’n leproselyer is, en sy raak swanger, is dit of die basille aktiewer word, en dan slaan dit kort ná die baba se geboorte uit, soos ook in jou geval. Dit was maar daar, maar dit het skielik opgeflikker ná jou baba se geboorte.”
“Maar dan … dan moet my kind mos ook daardie kiem in hom hê!” sê-vra sy fluisterend, en langs haar laat Otto sy gesig in sy hande sak.
Nee, Here, nie my kind ook nie! pleit hy in sy hart.
“Nee, mevroutjie, leprose is nie oorerflik nie. Geen baba is nog ooit met ’n leprosekiem in hom gebore nie. Dit kan ek jou honderd persent waarborg. Maar jou kind kon dit ná die geboorte by jou gekry het, en daarom moet ons seker maak. Mense se weerstand verskil ook. Daar loop baie mense buite die hekke van Genadendal rond wat leprose onder lede het, maar hulle het ’n natuurlike weerstand teen die siekte, en dié is so sterk dat hul eie liggame die kiem bemeester en tot niet maak. Hulle weet nie eens dat hulle ooit leprose gehad het nie. Dan kry ’n mens ’n tweede groep wie se weerstand nie so sterk is nie, maar daar is tog ’n mate van weerstand. Dit noem ons die tuberkuloïede tipe. Die derde groep is die lepromateuse tipe, waar daar geensins sprake van weerstand is nie. In albei hierdie laaste groepe is daar die aansteeklike en nie-aansteeklike gevalle. Daar is ook nog die grensgevalle waar daar eers weerstand was, maar later word die natuurlike weerstand deur die siekte afgebreek. Die laaste groep is die polineuritiese tipe wat oënskynlik net die senuwees aantas, maar later oorslaan na een van die eersgenoemde twee tipes.
“Ek sou sê jou geval dui op laasgenoemde tipe en het nou begin ontwikkel in die rigting van die tuberkuloïede tipe. Maar dis bloot ’n klomp mediese feite en terme wat nie in hierdie stadium vir jou van belang is nie. Gaan nou huis toe, gaan tref jou reëlings en kom terug hierheen. Onthou, hoe gouer jy na Genadendal kom, hoe gouer kan jy weer hier uitgaan.”
Hy help haar op, en ’n oomblik lank kyk hy in die grys oë af. Dat so ’n lieflike mens weggeruk moet word van haar gesin en haar gemeenskap om hier in afsondering te kom wegkruip … miskien jare lank! Maar Tertius Louw weet ook dat hy hier geen uitsondering durf maak nie, hoewel sy hele hart begeer om haar ’n bottel vol pille te gee en haar terug te stuur na haar man en haar kind en die lewe wat sy geken