Die skuilplek. Corrie ten Boom
Boonop het hy twee oë wat so skeel na buite kyk dat ’n mens nooit weet of hy vir jou of vir iemand anders kyk nie. Maar net so lelik soos hy is, so goedhartig en vrygewig is hy.
Die seuntjie het die blomme na die huis se sydeur gebring, die deur wat ons as gesin gebruik en wat op ’n stegie uitloop. Vanuit die portaaltjie dra ek en Betsie die blomme winkel toe. Eers deur die werkkamer waar die horlosies en klokke herstel word. Daar staan die hoë werkbank waaroor Pappa al soveel jare lank gebukkend staan, besig met sy delikate en noukeurige handewerk wat as die heel beste in Holland bestempel word. In die middel van die kamer staan my werkbank, en langs myne dié van Hans, die leerling-horlosiemaker. Teen die muur staan ou Christoffels se werkbank.
Anderkant die werkkamer is die klante se deel van die winkel met die glaskas vol horlosies. Al die muurhorlosies slaan sewe-uur toe ek en Betsie die blomme daar indra en rondkyk op soek na die beste plek om hulle neer te sit.
Vanaf my kinderdae is ek versot daarop om by dié vertrek in te stap, want dit is waar honderde tik-tok-stemme my verwelkom. Dit is nog donker in die winkel, want die vensterluike aan die straatkant is nog toe. Ek sluit die straatdeur oop en stap in Barteljorisstraat uit. Ook die ander winkels se luike is nog toe: die brilmaker, die damesklerewinkel, die bakkery en Weil se pelswinkel oorkant die straat. Alles is nog doodstil.
Ek stoot ons luike oop en gaan bewonder dan ’n rukkie die vensteruitstalling waarop Betsie en ek uiteindelik ooreengekom het. Ons het nog altyd oor dié venster gestry. Ek wil soveel moontlik van ons voorraad in die venster uitstal, maar Betsie hou vol dat twee of drie pragtige horlosies op sy of satyn baie eleganter en aanlokliker sal lyk. Die uitstalling wat nou in die venster is, stel ons albei egter tevrede: Daar is ’n hele versameling horlosies, klokke en sakhorlosies, almal minstens honderd jaar oud. Ons het al die horlosies spesiaal vir dié geleentheid by vriende en versamelaars van antieke ware oral in die stad geleen. Vandag is immers die winkel se honderdste verjaarsdag. Op dié dag in Januarie 1837 het Pappa se pa sy naambordjie in die venster neergesit: Ten Boom Horlosies.
Die afgelope tien minute al, en met ’n algehele verontagsaming van die akkuraatheid van die tyd wat verbytik, lui die kerkklokke van Haarlem om aan te kondig dit is nou sewe-uur. ’n Halwe blok weg, op die dorpsplein, slaan die klok van Sint Bavo plegtig sewe keer. Ten spyte van die koue Januarie-dagbreek talm ek in die straat om die slae te tel. Almal in Haarlem besit natuurlik nou radio’s, maar ek kan nog goed onthou die tyd toe die ganse lewe van die stad volgens Sint Bavo se tyd verloop het. Net die mans op die treine en ander wat die presiese tyd moes hê, het na ons toe gekom om die tyd op die “astronomie-horlosie” te lees. Elke week het Pappa die trein na Amsterdam gehaal om die tyd van die Vloot se observatorium af terug te bring. Die feit dat die astronomie-horlosie nooit meer as twee sekondes per week van sy tyd verskil het nie, het hom met trots gevul. Dié horlosie staan nou nog daar. Ek sal dit sien wanneer ek terugstap tot in die winkel. Hoog en glansend op sy betonvoetstuk, maar sy roemrykheid effens verdof.
Die deurklokkie weerklink weer in die laan. Nog blomme. Só hou dit ’n uur lank aan… groot ruikers, klein ruikers, noukeurig gerangskikte blomme, en blomme in kleipotjies uit mense se tuine. Want al is die partytjie vir die winkel bedoel, is die blomme ’n teken van ’n hele stad se toegeneentheid tot Pappa. “Haarlem se waardige heer” noem hulle hom, en hulle is vasbeslote om vandag hulle respek aan hom te bewys. Toe die winkel en die werkkamer oorlopens vol ruikers is, dra ek en Bessie van die blomme na die twee kamers bokant die winkel. Al is dit reeds twintig jaar ná haar dood, is hierdie kamers nog altyd vir ons “tannie Jans se kamers”. Tannie Jans was Mamma se oudste suster, en haar teenwoordigheid sluimer steeds in die donker, massiewe meubels wat sy agtergelaat het. Betsie sit ’n pot vol tulpe neer, staan effens weg en gee dan ’n vreugdevolle uitroep.
“Corrie, kyk net hoe helder dit die vertrek op!”
Arme Betsie. Die Beje is so dig omring deur ander huise dat die plante wat sy elke lente op die vensterbanke probeer kweek nooit ooit blom nie.
Om kwart voor agt daag Hans, die leerling-horlosiemaker, op en om agtuur klop Toos, ons verkoopsdame-boekhoudster, aan die deur. Toos is ’n suurgesig, ’n onvergenoegde skepsel. Haar vlambare humeur het dit nog altyd vir haar onmoontlik gemaak om ’n werk te behou, totdat sy tien jaar gelede vir Pappa kom werk het. Sy minsaamheid en hoflikheid het haar ontwapen en sag gemaak. Al sou sy eerder dood neerval as om dit te erken, het sy hom net so innig lief as wat sy ’n hekel aan die res van die wêreld het.
Ek en Betsie vra vir Hans en Toos om die deur oop te maak elke keer as die klokkie lui, en gaan dan boontoe om ontbyt te maak.
Net drie plekke aan tafel, dink ek terwyl ek die borde neersit. Die eetkamer is in die agterste huis, vyf trappies hoër as die winkel, maar laer as tannie Jans se kamers. Vir my is hierdie vertrek met sy enkele venster wat op die stegie afkyk die hart van ons huis. Toe ek klein was en ’n kombers oor die tafel gegooi het, het dit my tent of ’n seerowergrot geword. As skoolkind het ek my huiswerk daar gedoen. In hierdie vertrek het Mamma op wintersaande Dickens hardop vir my voorgelees, terwyl die steenkool in die steenvuurherd sis en ’n rooi gloed gooi oor die teël wat verkondig: “Jesus is Oorwinnaar.”
Ons gebruik nou net een hoek van die tafel, ek, Pappa en Betsie, maar vir my is die res van die gesin altyd daar by ons. Mamma se stoel staan nog daar, en die drie tannies se plekke oorkant hare. (Nie net tannie Jans s’n nie, maar ook Mamma se ander twee susters het by ons gebly.) Langs my sit my ander suster, Nollie, en Willem, die enigste seun in die gesin, langs Pappa.
Nollie en Willem woon nou al jare lank in hulle eie huise en Mamma en die tannies is oorlede, maar ek sien hulle steeds daar aan tafel. Natuurlik het hulle stoele nie lank leeg gebly nie. Pappa kon nooit ’n huis sonder kinders verdra nie. Elke keer wanneer hy gehoor het van ’n behoeftige kind sonder ’n huis, het ’n nuwe gesig aan ons tafel verskyn. Op ’n manier het Pappa uit die opbrengs van sy horlosiewinkel, wat nooit baie geld gemaak het nie, vir nog elf kinders kos en klere gegee en hulle versorg nadat sy eie vier kinders groot was. Maar nou is daardie elf ook reeds volwassenes. Sommige het getrou of agter ’n werk aan getrek. Daarom dek ek net drie plekke.
Betsie bring die koffie vanuit die kombuisie wat nouliks meer as ’n kas langs die eetkamer is. Dan gaan haal sy die brood uit die buffet se laai. Sy is nog besig om dit op die tafel uit te pak toe ons Pappa se voetstappe op die trap hoor. Hy loop nou al heelwat stadiger op die draaitrap, maar steeds is hy stiptelik, net soos een van sy horlosies. Om op die kop agtuur kom hy by die eetkamer in, soos elke oggend sover ek kan onthou.
“Pappa!” roep ek en soen hom. Die geur van sigare wat altyd aan sy baard kleef, kielie in my neus. “’n Sonskyndag vir die partytjie!”
Pappa se baard en hare is nou al net so wit soos ons heel beste tafeldoek wat Betsie vir dié spesiale dag oor die tafel gegooi het. Sy blou oë agter die ronde bril met die dik glase is egter nog net so liefdevol en vrolik soos altyd. Vanoggend kyk hy na ons met suiwer tevredenheid.
“Corrie, my skat! My liefste Betsie! Hoe vrolik en pragtig lyk julle al twee vandag!”
Hy laat sak sy kop toe hy gaan sit en vra die seën oor die brood. “Julle ma,” gaan hy dan dadelik voort, “sou tog so baie van al dié nuwe modes gehou het. Dit sou vir haar soveel vreugde gegee het om julle twee so pragtig aangetrek te sien.”
Ek en Betsie kyk stip af na ons koffie om nie te lag nie. Ons “nuwe modes” maak ons niggies radeloos. Hulle probeer ons altyd sover kry om helderder kleure, korter rompe en laer halslyne te dra. Hoe konserwatief ons ook al is, Mamma self het nooit iets so helder soos my maroen rok en Betsie se donkerblou rok besit nie. In haar tyd het getroude vroue – en ongetroude vroue “van ’n sekere ouderdom” – swart gedra, van die ken af tot op die grond. Ek het haar en haar susters nooit in enige ander kleur as swart gesien nie.
“Hoe baie sou Mamma tog nie van alles vandag gehou het nie!” sê Betsie. “Onthou julle hoe lief sy vir spesiale geleenthede was?”
Mamma kon koffie op die stoof en ’n koek in die oond hê vinniger as wat dit die meeste mense kos om “Veels geluk” te sê. Omdat sy byna almal in Haarlem geken het, veral die armes, die siekes en die verwaarloosdes, was daar byna nie een dag in die jaar wat nie vir iemand spesiaal bedoel was nie.