Klimtol. Etienne van Heerden
stilte het hom laatmiddag oorval en hy beplan om op ’n kroegstoeltjie te gaan sit en te wag totdat iemand hom opmerk. Dan sal hy ’n geselsie begin aanknoop. Hy sal sy skaamte oorwin en sy verhaal begin met: “Die lieflike geskiedenis van die yo-yo is iets ...”
Hy weet hy sal laatnag, agterna, spyt wees en dat hy teen die môre net klein momente van die gesprek sal onthou en sal besef dat hy homself verneder het. Hy sal weet hy’t homself opgevoer as toeriste-attraksie, as deel van wat mense Weskushumor noem en hy kan dit nie verduur nie omdat dit lieg maar dis sy triek wat hy nou moet speel.
Partykeer noem Paternosteraars hom Vliepiering, en ook die naam Walking the Dog het bly vassit nadat hy ’n keer of wat in die skooltjie skuins agter sy huis ’n vertoning gaan gee het en begin het met die mees basiese triek van almal.
Meeste inwoners van Paternoster noem hom egter Ludo of oom Ludo, maar wanneer hy aangeklam is, glip die respekte en dan koggel hulle hom – nie sonder liefde nie, weet hy – met daardie naam, Walking the Dog.
Hy gee om dat hulle hom so spot, want oudword is soos om die kreef te sien yl raak in die banke om Tietiesbaai en die groot vistreilers dop te hou wat hier kom aas en jy weet hulle dun die snoek uit.
Wat sy regte naam was voordat hy destyds begin klimtol speel het, maak nie saak nie: dis daardie naam Stian wat in stof dwarrel wanneer jy in die nag oor ’n grondpad jaag en jy kyk ’n oomblik in die truspieël en ander dinge karring ook in die stof op en dwarrel weg in die nag. Dis die eerste dinge, die grootwordjare, toe hy nog gesoek het na iets vir sy jeukhande en toe hy nog nie geweet het van trieks nie maar toe hy met die klimtol begin toe is dit ’n ander saak. Toe leer hy van trieks en gehore en hoe jy kan fnuik met die storietjie wat jy in een aand op ’n verhoog opdis met net ’n paar vinnige bewegings. Gou-gou is die hele saal in die palm van jou hand.
Dis in dié tyd dat hy sy verhoognaam aangeneem het, Ludo die Klimtolkoning, en later: Ludo Loeloeraai, die Klimtolkampioen!
Met uitroepteken tesame én met ’n hele verhaaltjie oor die klimtol van Mars en die vlieding wat ingekom het met die spesiale boodskap dat hy speelman moet wees, klim hy op die verhoog en hulle het nie geweet of hulle die vliepiering moes weglag of vir soetkoek moes opvreet nie.
Dit was alles voor die ongeluk. Hy was tevrede en hy was ’n kampioen. Later, ná Tweefontein, was hy steeds kampioen maar sy verhaaltjies het dun in sy mond geraak en hy’t homself uit die verte gesien: ’n moordenaar, het hy gedink. Jy het dit nie aspris gedoen nie, maar toe jy wegjaag Kaap toe en die kind net daar los, toe het dit meer geword as ’n ongeluk. Toe raak dit moord.
Toe die klimtol soos ’n moordwapen in sy hand begin voel het, moes hy in sy gedagtes teruggaan na die eerste jare. Na hoe sy eerste yo-yo in sy hand kom sit het asof dit altyd daar was. Hy moes die klimtol opnuut inpalm en weer probeer onthou hoe sy eerste yo-yo van die begin af gepas het by die ingebore ratsheid en intelligensie van sy hande. Atletiek het hom verveel en hy het nie van rugby gehou nie – hy kon ’n bal nie vinnig genoeg sien aankom nie en kinders het hom vermy want hulle kon aanvoel dat hy nie van spanspel hou nie.
En alhoewel die klimtol ook ’n spinbal is, hoef hy nie met sy oog te kyk nie, want hy voel die tou aan sy vinger en hy’t altyd vir die kinders tydens vertonings gesê: “Jy moet met jou hande leer sien. Jou hand moet vir die yo-yo kyk en jy moet hom voel speel aan jou vinger. Die tou praat met jou hier op die eerste lit van jou middelvinger – net daar sit die geheim van die vertoning, daar en in jou pols, in die pluk en meegee.
“Die hand is ’n ingewikkelde ding; hy sit slim aan die voorarm. Dis nie ’n simpel rugbybal wat jy moet vang en soos ’n vlakhaas mee hol nie, nee, ’n ander slimgeid is hier nodig, jy moet ’n triek in jou mou kan bêre en dis ’n haas wat jy – só! – uit jou hoed pluk.”
Dan het hy hulle vertel: in sy kinderdae was daar eers die glasalbaster met die kleurkrulletjies binne-in, te wonderbaarlik. Toe kom die hula hoop, met iedereen se heupe wat rinkink. En toe, natuurlik, die groot ene. In die dae van die Zephyr Six, die plastiek-vlieëplak, Gé Korsten en Groep Twee, in die tyd van Kaiser Matanzima en Sophiatown: Toe kom die klimtol.
En dis waarna hy terugkom in sy vertellinge in Paternoster se drinkgate. Hy vertel dit aan wie ook al wil luister wanneer hy saans sy huisie te klein vind en “cabin fever” aan homself mompel en sy kierie vat en uitstap die dorp in. Daar waar die meeste karre is gaan hy in of op ander aande juis daar waar die minste karre is want dan kruip hy weg in ’n hoekie maar baai hom in die stemme en die teenwoordigheid van mense.
*
Hy kam nou sy hare en was sy gesig en trek ’n vars hemp aan, die ligbloue wat pas by sy oë. Hy sluit die deur agter hom en sak met die heen-en-weer-paadjie af deur die bierbottels en papiere wat al weer hier opdam en hy sukkel deur die los sand totdat die gelykte begin en die harde plaat sand en hy stryk aan deur die wind.
Anderkant die vismark swaai hy binneland toe want hy wil homself eers los stap sodat die spanning wat sy liggaam styftrek, kan wyk want hy moet gereed wees as iemand hom in die kroeg vra om ’n triek te speel.
Lank staan hy in die donker onder die bloekombome wat op die duin voor die hotel groei. Hy staan en kyk na die mense. Hy weet al wie na hom sal luister en wie net sal lag en wegdraai. Dan neem hy ’n diep teug en stap nader.
“Julle kry die lieflike geskiedenis van die yo-yo net op hierdie dorpie,” sê hy aan die yuppie-paartjie wat by hom in die kroeg beland, in die Paternoster-hotel se broekiekroeg met die TV-stel wat dawer oor die Stormers en die Waratahs.
Hulle is honger na Weskusmites en is prooi en hy is nie sy stugge self nie maar in sy gemoed dra hy die rooi baadjie en is hy weer op die verhoog en die wyn vuur hom aan en maak hom los. Vanaand het hy ’n plan. Hy het sy skema en hy het sy rympie en hy gaan dit uitspeel en aan hulle toets.
Hy’t op sy stoepie die begin van sy storie geproe-proe: Ons dorpie leef in die omhelsing van die see. Nee. Eerder nie; te soetlik. Die dorp teen die see. Nee, dis die maklike weg van gestrooptheid. Eerder iets meer riskant, ’n beeld, dalk, iets wat nie te purper is nie:
“So styf teen die kus sit onse dorpie soos ’n mossel teen ’n kiel.
“Die regering wat kreefvangery wil keer, wil die dorpie van die see losmaak. Maar jy kan nie. Hy klou.”
Nou het hy hulle aandag en hy bied aan om vir hulle biere te koop en dis soos sy triek gaan begin. Hulle oë is nuuskierig op sy verweerde ou hand met die lewervlekke en die stukkende duimnael wat die yo-yo bedek en hulle sien die toutjie aan sy middelvinger maar hy hou dit eers geheim.
Hulle aanvaar die biere en sê: “Ons hoor oom speel die yo-yo soos niemand anders kan nie.”
“Onse dorpie lê harde rug binneland toe, sagte binnekant see toe. ’n Dorpie van wel en wee, met mense wat buk teen die wind. Mis stoot oor die Benguela in en die luike drup. Minnaars bly in die kooi en ’n vissersboot se bemanning verdrink. Kersies ter herinnering word saans in pierings op vensterbanke aangesteek en Kliprug gloei.”
Hy hou nie van die soet koers wat sy storie nou inslaan nie, maar dag dat dit kan werk.
“Dis die golwe van die liefde wat die boot omdop.” Hy kyk na die jong vrou met die rooi lipstiffie. “Want: wat is verliefdheid?” Sy lag verleë. Hy vra hierdie vraag dikwels aan jongmense wat in die dorp se kroeë na die klimtol in sy hand gelok word.
Hy hou die klimtol effe versteek onder die hand wat op die kroegtoonbank rus en weet hulle sal eers die toutjie om die middelvinger sien, en dan die yo-yo.
Hulle het selde ’n interessante antwoord op sy vraag, en dan help hy maar, soos nou weer, al is hy agterna, die volgende oggend, altyd spyt oor die soetlikheid.
“Dis die skielike skool harders wat digby die strand in die water woel, heen en weer, asof hulle swawels in die lug is.
“Eerste verliefdheid is ’n duin wat so stadig versit, jy weet nie eens hy skuif nie. Jou spore word toegewaai. Jy’s van waaisand aanmekaar gesit.
“Wag maar, julle sal nog uitvind.”
Skielik word sy hand lewendig