Дәрья башы / Исток вселенского. Ахат Гаффар
кәгазь ачып салды. Әйтерсең лә сөйләгәннәрен һичсүзсез расларга тиеш булган кәгазь сузмады, әйтерсең лә тикшерүченең күңелен йомшартыр, юмалар өчен ак күгәрчен китереп куйды. – Төгәл, кыска. Шаһитлар да теркәлгән.
Кәгазьгә тамчы да игътибар итмәгән кыяфәт белән Фаршатов тагын:
– Ә икенче караганда? – дип кабатлады.
Авыр сулап, язмыштан узмыш юклыгына буйсынып, Яуш:
– Икенче караганда нәкъ үзе – шулай булды, – диде дә уң кулының ак чүпрәк белән бәйләп куелган имән бармагын карагандай кыланды.
– Ышанмыйм. Исбатлавыгыз дәлилле түгел.
Йомарланып беткән кулъяулыгын чыгарып, Яуш бөрчек-бөрчек тир белән тулган маңгаен сөртеп алды, берочтан кычыткан баш түбәсен дә кашырга өлгерде.
– Дәлилле түгел дип, иптәш Фаршатов… Бөтен авыл гуаһ.
– Ярар, – диде Фаршатов. – Ары китеп, яңадан башлап карыйк. Аның башын кем чабып өзде соң?
– Ибрай, – диде милиционер. – Ибрай Зәкуанов.
– Ә башы чабылганы кем иде?
– Ибрай, – диде Яуш. – Ибрай Зәкуанов.
Күзен түшәмгә чөйгәндәй карап, алҗыган тавыш белән:
– Ибрай Зәкуанов Ибрай Зәкуановның башын чапканмы? Orbis tertius!6 – дигәч, өлкән тикшерүче, чыпчыкка ташланган мәче сыман, җәһәт кенә магнитофонын учы белән каплады. Ул үтә гаҗәпләнгән дә, соң чиккәчә ярсыган да иде.
Алар арасында бер-берсенә дошманлык хисе белән тулган тулы тынлык урнашты. Бер як чын хакыйкатьнең уч төпләрендә җылынып ятканын белә, икенче як ул хакыйкатьне поскан җирендә чагарга әзерләнеп торган агулы елан итеп күрә иде. Алар, төрлечә фикер йөртеп, фараз кылып, әйләнә-тирә дөньяны аңлаудан, тоюдан гаҗиз калды.
Авыл хакимият органы вәкилләре бер-берсенә карашып алдылар. Яуш җаваплылыкны үз өстенә алырга булды.
– Юк, тәртә белән ормады, Сәтимҗан Туфанович. Ул аның башын балта белән чабып өзде.
Өлкән тикшерүче, тынычланырга теләп, стенадагы Президент Шәймиев сурәтенә карап алды.
– Мин тәртә дидеммени?
– Әле генә ор… тәртә дидегез түгелме соң?
Күзенә, йөзенә һичнинди елмаю чаткысы чыгармыйча, Фаршатов фәкать тәпәндәй зур авызы белән генә көлеп җибәрде. Ләкин, ни гаҗәп, аның тавышы чыкмады.
– Хокук белемендә латинчасыз булмый, – диде ул. – Орбис тертиус – латинчадан өченче дөнья дигән сүз. Ягъни «күләгәнең күләгәсе» мәгънәсендә. Бу очракта да, бәлки, Ибрай Зәкуанов үз күләгәсенең башын гына чапкандыр ул? Ә күләгәнең күләгәсе буламы соң?
Яуш шуның белән алдагы хатасын төзәтергә уйлады:
– Хуҗа Насретдин аны куян шулпасының шулпасы дигән.
– Сез мине Хуҗа Насретдин дип белдегез мәллә? Мин – тикшерүче… өлкән тикшерүче. Ә сез миңа Ибрайның Ибрае бар дип исбатламакчы буласыз. Тапканнар ике йөзле Янус7!
– Янус түгел, Яуш мин. Яуш Хәкимҗанов. Сафич…
– Id est?8
Яуш, ашыгып:
– Итме? Есть, есть. Бар, – диде.
Өлкән тикшерүче, көләргә чамалап, баягыча авызын ачкан иде дә – тыелып
Orbis tertius (лат.) – өченче дөнья.
Ике йөзле Янус – ишек, керү, чыгу, бөтен нәрсәнең башы алласы. Ике йөзле итеп сурәтләнгән (борынгы Рим мифологиясеннән).
Id est (лат.) – ягъни.