Көһөрүллүү. Василий Гоголев-Уйулҕан
да киhини энчирэппэккэ! Улуу Сталин уурааҕын утары бараары гынаҕыт дуо?! Ол аата, сэбиэскэй былааһы утары сабатаас быһыытынан көрүллэн, байыаннай балаһыанньанан трибунал иннигэр туруоххут! – диэн күргүйдээн кэбиспитэ.
Үрдүк өһүөлээх обком сабыылаах аанын нөҥүө туох-туох кэпсэтии буолбутун, испиэскэнэн кичэллик сотуллубут истиэнэ эрэ истэн тураахтаатаҕа…
Күн Сталин
Атырдьах ыйын ортотунааҕы түүҥҥү сөрүүннэр түһэннэр, сайыҥҥы уот-садаҕа баһаардар аҕыйаан, кураан тыына Хайахсыт үрдүнэн арыый намыраабыта. Быыстала суох турбут уот буруотун быыһынан, кытара кыыһара уурайан, күн, дьэ, бэйэ бодотун ылынан, чугастааҕы куруҥ үрдүнэн тэмтэйэ ойбута. Кураан сайыҥҥа торолуйбут аһыҥалар алаастар барахсаттар күөх ньаассын ньуурдарын кубарыччы салаабыттара көрүөхтэн түктэри, киһи кута-сүрэ тохтуо суох айылаах буолбута.
Күн арҕаалаан санньыйыыта, холкуос бурдугун аһыҥаттан өрүһүйүү күүрүүлээх түбүгүн кэнниттэн, үлэ дьоно дьиэлэригэр кэлитэлээбиттэрэ. Күөрэгэй кэлэн, кыратык тыын ылан, сытан ылла. Онтон туран, киэһээҥҥи кэмчи чэй кэннэ, Туллукка буукуба үөрэтэн барда. Туллук оскуолаҕа киирэр сааһа буолан эрэр, онон саҥаһыттан Күөрэгэйтэн көрдөспүтүн быһа гыммакка, киэһэтин дьарыктарын саҕалаабыттара син балайда буолла. Туллук Сүөдэртэн кэлбит эрилиннэри буукубалардаах суруктары ааҕар баҕата баһаам, өссө хардары сурук суруйар баҕата олус күүстээх буолан, кыһаллара диэн сүрдээх. Хата, ону убайын буочара араастаан эриллибит буолан, ардыгар эдьиийиниин Аанчыктыын ааҕаллара.
– Күн Ста-лин, Сүө-дэр, – диэни сүhүөхтээн ааҕарга син үөрэнэн эрэр.
Уҥа түннүк үрдүнэн хаһыаттан кырыллыбыт дьоҕус араамалаах Сталин хойуу хааһын аннынан кытаанахтык супту көрөн олорор мэтириэтэ ыйанан турар. Мэтириэт аттынааҕы долбуурга Сүөдэр сэриигэ барыан иннинэ кыһан Туллукка бэлэхтээбит мас ат оонньуура ууруллан турар. Туллук атын балтыгар тыыттарбакка бэйэтэ эрэ оонньуур. Күннэй сааһа кыра буолан, үлэтэ диэн үксүн оонньуу, билигин да күн кыһалҕата суох аан аттынааҕы ыскамыайкаҕа туос ынахтарынан оонньуу олорор.
Өрүүнэ хатарыллыбыт от силиhин кырбыы туран, кийиитин аһыммыт хараҕынан көрөн ылла. Оо дьэ, туох-туох буолар? Сүөдэртэн сурук кэлбэтэҕэ быданнаата. Оҕом хайдах эрэ сырытта буолла. Хара дьайдаах сэрии ыар тыына, хор, оннооҕор бу ыраах Хайахсыт нэһилиэгин тумнубата. Умайар уот кураан сатыылаан, дьонноро ыраах, Нам сиригэр Арбыҥҥа Нуотара үрэҕэр оттуу барбыттара ый кэриҥэ буолла. Күөрэгэйи хат буолан, хата, хаалларбыттара. Манна да күнү быһа бурдук түүтэхтииргэ сиһэ ыалдьаахтыыра буолуо. Күөрэгэй, хотунун санаатын таайбыттыы, иhин туттан көрдө. Онтон оронугар сытынан кэбистэ. Өрүүнэ үлэтин үмүрүтэн баран, кийиитигэр тиийэн, аттыгар олорунан кэбистэ.
– Хайа хайдаххыный, тукаам?
– Ээ, бэҕэhээ, түүтэх баайа сырыттахпына, дьиктитик мөхсөн ылбыта.
– Күөрэгэй, аhара хамсаныаҥ суох этэ, – диэн, аҕа киһи быһыытынан, Өрүүнэ кийиитин аһыннар да, сүбэлии олорбута.
Халлаан киэһэрэн, борук-сорук буолан, утуйууга