Ийэм кэпсиир… (1 чааһа). Семен Маисов
аттыбар оонньууллар, балаҕаҥҥа киирэ-тахса сылдьаллар.
Иккис күммүн тугу да аһаабатым, ыалбыт дьахталлара Сөдүөрэлээх: «Кулгааҕа, кулгааҕа анньыбыт…» – дэһэллэр. Күнүскү ыам кэннэ эбэм моойдору, эҥил бастары испит кулгаахпын көннөрү таһыттан сыныйан, сылыктаан көрөн баран: «Кулгаах астаҕына маннык испэт баҕайыта, баҕар, утуйа сыттаҕына туох эмэ киирбитэ буолаарай?..» – диэтэ. Онуоха ийэм өс киирбэх уҥучахха киирэн, дьэҥкирдээн баран таас бытыылкаҕа куппут балыгын сыатын таһааран кыра чохоолго кутан сылытта уонна миигин ороҥҥо сытыаран эрэн луосканан баһан кулгаахпын таарыйбакка эрэ сэмээр кутта. Сылаас балык сыата кулгааҕым иһигэр халыйан киирэрэ биллэр, биир түгэҥҥэ туох эрэ бүллүгүрээтэ, онуоха сүр күүскэ эмиэ тэһэ кэйиэлээн эрэргэ дылы анньыалаан ылла… Айакалыы, айакалыы тураары гыммыппын ийэм аах хам баттаан төттөрү сытыаран кэбистилэр. «Балыгыҥ сыата искэ киирэн үчүгэйдик иҥнин, оччоҕуна ыарыыҥ ааһыа…» – дииллэр. Сотору эһэм күөлүттэн илимнэрин тардан, тымтайыгар ахсааннаах эрээри бэрт бөдөҥ соболору сүгэн таҕыста. Балыгын кытахха кутан баран, миэхэ көрдөрөөрү, оронум ыксатыгар талах олоппоско олорон хатырыктаата. Үөрүйэҕэ диэн сүр, туттарын-хаптарын киһи эрэ көрө сытыан курдук астык. Эһэм араас харахтаах элбэх кыл илимнээх. Сороҕо быччыкыга, сороҕо ортоһуор собоҕо аналлаахтар. Уонна өссө хас да улахан, элгээн соботугар диэн, бөдөҥ харахтаах илимнэрдээх. Дьэ оннук илимнэриттэн ылан биирдэ эмит эбэтигэр киирэн үтэр үгэстээх. Ахсааннаах, аҕыйах эрээри, били, эппиккэ дылы, адаҕа саҕа астык соболор бастакы үппүт түүнүгэр «соһуйан» туталлар. Эһэм илимин биирдэ үтэн собо ылла да, эһэн кэбиһэр.
– Дьэ бу собону сиэтэххинэ, ыарыыҥ ааһыаҕа, – диир эһэм уонна күлэн мыттыйар. Кэтит ытыһыгар баппакка ньылбырыйыа диэн хайыытыттан иилэн олорбут соботун, киһи эрэ дьиктиргиэх, тыҥыраҕынан хатырыктыыр, арай үөстүүрүгэр эрэ этэрбэһин оһуттан ылбыт быһыччатынан балыгын уҥа өттүнэн хайыытын аннынан быһа сотон, сөмүйэтин уган очоҕоһун субуйан, чопчу үөһүн ылан баран чабычахха тыган кэбиһэр. Эһэм барахсан эбэтиттэн таһаарбыт адаҕа саҕа эмис соботун тыла, ыыс араҕас өрөҕөлөөх хаһата минньигэһэ сүрдээх… Ыалдьан сыппатаҕым эбитэ буоллар, оҕонньор бачча куйааска дэлэҕэ да соботун дьиэ иһигэр хатырыктыа, астыа суохтааҕа. Миигин аралдьытаары, алы гынаары ыксабар олорон түбүгүрэр эһэбин көрө сытан устунан нухарыйан, нуктаан барабын…
Балык сыата кутуллубутун кэннэ кулгааҕым анньара тохтоото, ол эрэн син биир ыалдьар. Киэһэ били эһэм таһаарбыт бөдөҥ соботун буһарбыттарын сиэтим, үүт курдук өҥнөөх, хоргуннаах минньигэс миини астыныахпар диэри истим уонна уҥуоҕум ууллан хас да күн аанньа утуйбатах киһи, биир үксүн уум да мунньуллан, сурда суох утуйан хааллым.
Сарсыарда күн тэмтэйэ ойбутун кэннэ биирдэ уһугуннум, киэһэ сытарбар өлүөр кулгаахпынан сыппыт бэйэм, түүн мөхсөн, ыалдьар кулгаахтаах өттүбүнэн эргийэн хаалбыппын. Дьиэҕэ ким да суох. Арай өйдөөбүтүм, кулгааҕым ыарыыта ааһан