Ибройим Юсупов. Шарап Уснатдинов
–бир ёши улуғ оғамиз Хўжаэлидаги жанозадан уч кундан сўнг уйига қайтиб келса, эшигининг олдида тўрт-бешта от бойловли турганини кўради. Икки жойда ёнма-ён қазилган ерўчоқларда икки қозон қайнаб турибди. Уй олдида ичкарига кириб-чиқиб юрган одамлар кўринади. Бу нима, тинчлик бўлсин-да ишқилиб, деб ичкарига кирса, райондан келган тўрт-беш ходим ёстиққа ёнбошлаб, қизариб-бўзариб ўтиришибди. Улар оғамизни кўрибоқ:
– Хуш келибсан, иним, келиннинг мартабаси қутлуғ бўлсин, уни депутат қилиб сайлаяпмиз. Шунга кўз ойдинга келдик, –деб суюнчи сўрашибди.
Оғамиз оғир-босиқ, сабрли йигит эди. Дамини чиқармай, тишини тишига босиб ўтираверибди. Меҳмонлар тарқалишгандан кейин кўрпа-тўшагини йиғиштириб: “Қани, хотин, биз билан бирга бўладиган бўлсанг, кўчга эргашасан, бўлмаса, қолаверасан”, –деб элдан кўчиб кетган экан, –деди Бекимбетов зўрма-зўраки кулгандек бўлиб. –Биз ундай қила олмадик…
Бу Бекимбетовнинг таржимаи ҳоли жуда қизиқ. Ўша ўттизинчи йиллари Иттифоқ Фанлар академиясининг Шарқшунослик институтидан келган илмий ходим Николай Баскаковга тилмоч бўлиб, қорақалпоқ тили, халқ оғзаки ижодиёти ва адабиёти бўйича манбалар йиғишда қатнашган. Қўнғирот томонларда халққа кенг танилган Аяпберган шоир Мусаевнинг уйида ўша илмий ходимлар билан тўртбеш ойлаб ётган. Ўзи ҳам қорақалпоқчиликда маҳкам, сўзга ҳозиржавоб, мард, оддий халқ орасидан пишиб чиққан йигит. Бир сўз айтадиган бўлса, бироз сабр қилиб туради-да, айтмоқчи бўлган фикрини обдан тоблаб, бир мисол, бўлмаса нақл-мақол билан маҳкамлаб ташлайди.
Пединститутда Тўбаназар деган муаллим бор эди. Иккинчи жаҳон урушидан ярадор бўлиб қайтган, анча қизиққон. Йиғилишларда қайта-қайта ўрнидан туриб, сўзлайверар экан. Ҳамма ундан безор бўлган. Бир сафар Бекимбетовнинг олдида ҳам тап тортмай гапираверганида уни тўхтатиб:
– Аяпберган Мусаевни биласанми? –дебди.
– Ҳа, биламан.
– Шу шоир ёш йигит вақтида жуда қайқы1 бўлган экан. Араванинг олдига миниб, қизларга шеър ўқиб, ҳар куни тўй-маъракага кетаверган. Отаси Муса бояқиш қариган ҳолида мол-ҳолга қараб, кечаю кундуз тиним билмайди. Ўшаларнинг овулидаги одамлар: “Муса эр етгандан буён Аяпберган роҳатини кўраяпти, тиниб-тинчиб қолди”, – дейишган экан. Шулар айтганидай сен эр етгандан буён бизлар ҳам сўздан қолдикми дейман, иним, –деб уни уялтиргандан кейин, қайтиб гапирмайдиган бўлибди.
Бекимбетовнинг хотини ҳам ўз даврида билимли, жуда чиройли, ўзига қараб кийиниб юрадиган, ташкилотчилик қобилияти бор, абжир бўлган. Ҳукумат хизматида аста-секин амал зиналаридан кўтарилиб, ўртамиёна раҳбар даражасига чиққан. Бу ёғига республика миқёсидаги лавозимга тавсия этилганида розилик берай деса: “Бир оиладан икки раҳбар чиқса, хўжалик қаровсиз қолади, ё мен қўяй, ё сен қўй!” деб туриб олган экан Бекимбетов. Буни эшитган юқори партия ташкилоти уни феодализм иллатидан қутила олмаган коммунистга айлантириб, қораламоқчи бўлган. “Ўчакишаверсам, аёл кўтарилиб кетиб, мен уйда бола боқиб қоладиган бўлдим”, – деган экан дўстларига. Ибройимлар даврага қўшилганида