Ogniem i mieczem. Henryk Sienkiewicz

Ogniem i mieczem - Henryk  Sienkiewicz


Скачать книгу
align="left">

1009

ktoren — dzis popr.: ktory.

1010

z pogany — dzis popr. forma N. lm: z poganami.

1011

krew wlasna poganom w jasyr oddasz — czlonkow wlasnego narodu oddasz w niewole turecka.

1012

futor a. chutor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiolek.

1013

sekundowac — tu: towarzyszyc, pomagac.

1014

Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

1015

stawszczyzny, pojemszczyzny, suchomielszczyzny, oczkowe i rogowe — nazwy poszczegolnych danin, podatkow.

1016

Nalewajko, Semen (zm. w 1597) — ataman kozacki (znany rowniez pod imieniem Seweryn), przywodca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanislawa Zolkiewskiego i sciety.

1017

Pawluk, Pawel wlasc. Michnowicz, Pawlo (zm. 1638) — przywodca antypolskiego i antyszlacheckiego powstania kozackiego (1637), pokonany przez polskie wojska pod wodza hetmana Mikolaja Potockiego i sciety; akt kapitulacji podpisal Bohdan Chmielnicki jako pisarz wojska zaporoskiego.

1018

Zolkiewski, Stanislaw herbu Lubicz (1547–1620) – polski magnat, hetman, kanclerz wielki koronny, wojewoda kijowski, kasztelan lwowski, sekretarz krolewski, wodz wojsk polskich w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Turkom i Tatarom, zginal w czasie bitwy pod Cecora.

1019

Koniecpolski, Stanislaw (1591–1646) — hetman wielki koronny w latach 1632–1646, kasztelan krakowski, uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich wodzow.

1020

ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz — oboz kozacki.

1021

sciagasz (daw.) — wyciagasz, podnosisz.

1022

od Turek — dzis popr.: od Turkow.

1023

parrycyda (lac. parricida) — ojcobojca; wrog ojczyzny, zdrajca.

1024

zali (starop.) — czy.

1025

Loboda, Hryhorij (zm. w 1596) — ataman kozacki, drugi przywodca powstania Nalewajki 1595–1596.

1026

jasyr (z tur.) — niewola turecka lub tatarska.

1027

membra putrida (lac.) — chore, ropiejace konczyny.

1028

Chciano membra putrida leczyc, nie wycinac (... ) — slowa historyczne Zolkiewskiego. [przypis autorski]

1029

klemencja (z lac.) — lagodnosc, poblazanie.

1030

murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] — ksiaze tatarski.

1031

samopal — prymitywna bron palna, uzywana przez Kozakow w XVI i XVII w.

1032

aza (starop.) — czy.

1033

ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz — oboz kozacki.

1034

Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

1035

lubo (starop.) — chociaz.

1036

oczeret (ukr.) — trzcina; szuwary.

1037

Czertomelik — rzeka na pd. Ukrainie, prawy doplyw dolnego Dniepru, na ktorym w tym miejscu istniala duza ilosc wysp, zapewniajacych Kozakom kryjowki; te nazwe nosila tez jedna z tych wysp, glowna kwatera Kozakow.

1038

Bazawluk — rzeka w pld. czesci Ukrainy, prawy doplyw Dniepru.

1039

ordyniec — czlonek ordy tatarskiej.

1040

czambul — oddzial tatarski, dokonujacy najazdow w glebi terytorium przeciwnika, w celu odwrocenia jego uwagi od dzialan sil glownych.

1041

molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna, zuch; tu: Kozak.

1042

samopal — dluga bron palna, uzywana w XVI-XVII w. przez Kozakow na Ukrainie, w Rosji i na Bialorusi.

1043

hallachowac — wydawac dzikie okrzyki bojowe, wzywac Allaha.

1044

bunczuk — symbol wladzy wojskowej, drzewce, ozdobione konskim wlosiem.

1045

piechota zaporoska — wbrew ogolnemu mniemaniu dzisiejszemu Beauplan twierdzi, iz piechota zaporoska niezmiernie przewyzszala jazde. Wedle Beauplana 200 Polakow rozbijalo z latwoscia 2000 jazdy zaporoskiej, ale natomiast 100 pieszych Kozakow moglo dlugo bronic sie z zakopu tysiacowi Polakow [Beauplan, Guillaume le Vasseur de (1600–1675) — francuski inzynier wojskowy i kartograf, tworca szczegolowych map ziem polskich, autor Opisu Ukrainy]. [przypis autorski]

1046

puszkar (daw. ukr.) — puszkarz, rzemieslnik wyrabiajacy armaty lub artylerzysta, zolnierz obslugujacy armate.

1047

czaban — pasterz stepowy.

1048

spisa — rodzaj wloczni; Kozacy uzywali najczesciej spis krotkich, z ostrymi grotami na obu koncach.

1049

Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozakow, zbiegow i koczownikow, pas ziemi niczyjej miedzy Rzeczapospolita a tatarskim Chanatem Krymskim.

1050

dowbysz (daw. ukr.) — dobosz.

1051

teorbanista — muzyk, grajacy na teorbanie; teorban — lutnia basowa, duzy strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.

1052

litaury (ukr. litawry) — kotly, wielkie bebny.

1053

Hej wy stepy... more szyrokije (ukr.) — Hej wy, stepy ukochane, Pieknym kwiatem malowane, Szerokie jak morze.

1054

kulbaka — wysokie siodlo.

1055

mogila — tu: kopiec, wzgorze.

1056

Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.

1057

Potocki, Stefan (ok. 1624-1648) — syn hetmana wielkiego Mikolaja Potockiego, starosta nizynski, zmarl w niewoli po bitwie pod Zoltymi Wodami.

1058

Zrodla rusinskie, np. Samoil Weliczko [Samoil Welyczko (1670–ok.1728) — ukr. kronikarz, autor Kroniki zdarzen w Poludniowo-wschodniej Rosji w XVII w., napisanej m.in. na podstawie pamietnikow polskich, przedstawiajacych walki z Kozakami w 1638 r.; Red. W.L.], podaja liczbe wojsk koronnych na 22 000. Cyfra to oczywiscie falszywa. [przypis autorski]

1059

bajdak (ukr.) — duza rzeczna lodz zaglowo-wioslowa.


Скачать книгу