Ιστορία της Ρωμιοσύνης, Πρώτος τόμος. Eftaliotis Argyris
της ομορφιάς, την αγάπη της αγάπης, την καλλιτεχνική τη φλέβα που κλαδώνεται κι αυτή αργυρόχρυση μέσα στ' ασκάλιστο, ταδούλευτο μάρμαρο.
Σπάνιο υλικό, και να μη θέλη, λέει, νακούση σμίλι! Να μη θέλη νακούση νόμο, να μάθη κόπο, να σεβαστή αλήθεια κ' επιστήμη, και το χερώτερο, να μη θέλη να τιμήση και τα δικά του.
Ξολοθρεμός κι απελπισία, θα μου πης. Τίποτις. Όλο το ενάντιο μάλιστα.
Θα τα δη μια μέρα τα ψεγάδια του ο Ρωμιός με την αθάνατη του ξυπνάδα.
Θα τα δη και θα τα σιχαθή. Σώνει όποιος μας τα νοιώθει από τώρα να κάμη το χρέος του.
Αυτό πασκίζει να κάμη κι αυτή η Ιστορία. Ασήμαντη βοήθεια θα πης, μα είμαστε πολλοί, κι όχι ένας. Έχουμε και τα χρόνια μπροστά μας. Εκατό, διακόσια, πόσα θες; Έτσι πρέπει να το βλέπουμε το ζήτημα. Είμαστε έθνος, κι όχι άτομο.
Έτσι θα το δούμε και θα το νοιώσουμε, φίλε μου, το τι αξετίμωτο θησαυρό για μελέτη και για πρότυπο μας έχουν κρυμμένο τα περασμένα μας, τα ρωμαίικα περασμένα, και τι μεγάλα κληρονομήματα μας άφηκαν οι καθαυτό οι προπατόροι μας, οι Βυζαντινοί.
Και τώρα που σε ζάλισα κάμποσο
Σε χαιρετώ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Τόσο στενά συγγενεύουν οι αρχαίοι οι Έλληνες κ' οι κατοπινοί, δηλαδή οι Ρωμιοί, που για να ιστορηθή τέλεια η εικόνα της πολύχρονης Ρωμιοσύνης έπρεπε, θαρρώ, ναρχίσουμε από τους Αργοναύτες. Μα τέτοια δουλειά δεν είναι του καθενού, και μάλιστα ανθρώπου που σκοπεύει τις λίγες αργές του ώρες να τις περάση δηγώντας την καθαυτό ρωμαίικη ιστορία, κι απάνω στη δήγησι σημειώνοντας και μερικούς στοχασμούς, ίσως και γίνουν αφορμή και μας βγουν άλλες πιο σπουδαιότερες μελέτες κατόπι, κι όχι μονάχα της ιστορίας μας – τέτοιες ίσως δε μας λείπουνε – , μα μελέτες και του πιο δυσκολοξήγητου, θαρρώ, λαού που φάνηκε στον κόσμο, του ρωμαίικου του λαού.
Αρχίζω λοιπόν τις ιστορικές αυτές κοντυλιές από την κυριαρχία των
Ρωμαίων, αφού δα σε κείνους χρωστούμε και το σημερνό μας τόνομα.
Σκοπός μου είναι να τα παραστήσω τα πράματα καταπώς τάννοιωσα, και τα καλά και τα δυσάρεστα. Μα ανίσως και παρατηρήση ο αναγνώστης πως σαν πιώτερο κάποτες ιστορώ τα δυσάρεστα, μάλιστα στην Εισαγωγή, ας μην ξεχνάη πως το έργο τούτο το καταπιάστηκα ύστερ' από μεγάλα εθνικά πάθια, πως το έθνος τόδειξε θεότρανα πως μεγάλη αρρώστια το κρυφοτρώει, πως η αρρώστια του είναι χρονικιά, και πως χρέος έχουμε να τα μελετούμε και να τα φανερώνουμε τα σοβαρά της σημάδια, ίσως κ' η νέα η γενεά, που απ' αυτή και μονάχη ελπίζουμε, ωφεληθή πια από την πείρα, που μας στάθηκε νεκρό γράμμα κ' εμάς και των παλιώ μας προπατόρων – όχι των Βυζαντινών, αυτοί την ήξεραν τη δουλειά τους – και μπη το Έθνος στο μεγάλο δρόμο που δεν του λείπει δύναμη να τον τρέξη.
Ίσως πρέπει άλλο ένα ναναφερθή. Ιστορώντας τα παλιά και τα μεσαιωνικά μας χρόνια, δεν περιορίστηκα στην καθαυτό ιστορία μονάχα, παρά ζήτησα να παραστήσω και τη ζωή των ανθρώπων, τις συνήθειες και τα συστήματά τους, και τέλος τη θρησκευτική την πορεία, που, στάθηκε κ' εθνική μας πορεία. Πάσκισα μ' άλλους λόγους