Cukrzyca. Personalizacja terapii i opieki nad pacjentem. Отсутствует
rok życia dziecka w kontekście wyboru sposobu żywienia najlepszego dla jego prawidłowego rozwoju wydaje się najłatwiejszy. W kilka godzin po porodzie przy braku jakichkolwiek przeciwwskazań do karmienia piersią dziecko rozpoczyna swoją pierwszą mleczną dietę. Zgodnie z wytycznymi WHO karmienie piersią uznaje się za najlepszą metodę żywienia niemowląt zapewniającą im dostarczenie wszelkich niezbędnych do prawidłowego rozwoju i wzrostu składników odżywczych w ilościach i proporcjach odpowiadających potrzebom niemowlęcia. W przypadku gdy karmienie piersią jest niemożliwe (przeciwwskazania po stronie medycznej, indywidualna decyzja matki), należy włączyć mieszanki mlekozastępcze opracowane tak, by spełniały wszystkie potrzeby intensywnie rozwijającego się dziecka. Z chwilą osiągnięcia przez dziecko gotowości do przyjmowania pokarmów o stałej konsystencji (nie wcześniej niż w 17. i nie później niż w 26. tygodniu życia) rozpoczyna się okres zwany weaning time, którego celem jest powolne uzupełnianie diety niemowlęcia w cenne składniki odżywcze i potrzebną do dalszego intensywnego rozwoju energię. Etap ten ma szczególnie ważne znaczenie dla kształtowania pierwszych preferencji i nawyków żywieniowych dziecka, a gotowość dorosłego, by wprowadzić dziecko w świat nowych smaków, może determinować jego późniejsze wybory żywieniowe.
Tempo rozwoju i wzrastania dziecka nie zawsze jest jednorodne, a okresy intensywnego rozwoju przeplatane są czasem charakteryzującym się wolniejszą dynamiką zmian (tab. 7.1). Dla wielu obszarów życia okres od pierwszych do trzecich urodzin wydaje się najważniejszy. Po tym okresie tempo wzrostu wyraźnie maleje, zmiany w tym obszarze nie są już tak spektakularne. Kolejny czas, gdy ciało młodego człowieka przygotowuje się do skoku rozwojowego, to okres przedpokwitaniowy. To drugi moment w życiu dziecka, kiedy wartości dotyczące wagi i wzrostu, a co za tym idzie – zapotrzebowanie na kalorie i składniki odżywcze ulegają wyraźnemu wzrostowi. Tendencję tę widać w analizie zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze charakterystyczną dla wieku dziecka, aktywności fizycznej i płci, co przedstawia tabela 7.2.
Tabela 7.1. Przyrosty masy ciała i wysokości u dzieci w zależności od wieku
Tabela 7.2. Zapotrzebowanie dziecka na energię
Źródło: opracowano na podstawie M. Jarosz (red.): Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2012.
7.3. ZAPOTRZEBOWANIE ENERGETYCZNE
Zapotrzebowanie na energię zależy od wielu czynników, takich jak płeć, wiek, aktywność fizyczna, stan fizjologiczny dziecka, a także wzrost i budowa ciała, cechy często uwarunkowane osobniczo. W myśl pierwszej zasady termodynamiki ilość energii pobieranej przez organizm równa jest tej, która jest w organizmie gromadzona i wydatkowana. Ilość energii potrzebna do podtrzymania elementarnych funkcji narządów i tkanek, niezbędna do utrzymania organizmu przy życiu w stanie zupełnego spoczynku czy snu, określana jest mianem podstawowej przemiany materii (PPM) i wyrażona wzorem Harrisa–Benedicta:
PPM (kobiety) = SWE (spoczynkowy wydatek energetyczny [kcal]) = 655,1 + (9,563 × masa ciała [kg]) + (1,85 × wzrost [cm]) – (4,676 × wiek)
PPM (mężczyźni) = SWE (spoczynkowy wydatek energetyczny [kcal]) = 66,5 + (13,75 × masa ciała [kg]) + (5,003 × wzrost [cm]) – (6,775 × wiek).
Dla określenia wartości energetycznej organizmu uwzględniającej jego potrzeby związane z dodatkową energią wydatkowaną na codzienne czynności stosuje się pojęcie całkowitej przemiany materii (CPM). Jej składowe to podstawowa oraz ponadpodstawowa przemiana materii. Elementami ponadpodstawowej przemiany materii są takie czynności jak utrzymanie stałej ciepłoty ciała, indywidualny współczynnik aktywności fizycznej, a także tzw. ciepłotwórcze działanie pokarmu, takie jak: termogeneza poposiłkowa oraz swoiście dynamiczne działanie pokarmu. Oba powyższe czynniki powodują okresowy wzrost przemiany materii spowodowany wydatkiem energii przez organizm na takie czynności jak: przyjmowanie pokarmu, jego trawienie i wchłanianie, a także wewnątrzorganiczny transport składników odżywczych. Szacuje się, że spożycie białka zwiększa przemianę materii o 25–40%, tłuszczu – o 14%, a węglowodanów – o mniej więcej 6%. W przypadku zbilansowanej i zrównoważonej diety uwzględniającej produkty mieszane wzrost wydatku PPM jest rzędu 10%.
Obliczenia całkowitej przemiany materii dokonuje się metodą sumowania wszystkich wydatków energetycznych ponoszonych przez organizm w ciągu doby. Wartość CPM uzyskuje się na podstawie tabel określających całkowity wydatek energetyczny na dobę dla danej czynności i określonej masy ciała oraz tabel określających wydatek energetyczny danej czynności przypadających na 1 kg masy ciała w przeliczeniu na 1 godzinę. Czynnikiem, który należy brać pod uwagę, jest zmienność wartości CPM zależna głównie od ilości ruchu, warunków pracy, temperatury otoczenia, stresu i innych.
Wydatek energetyczny przeznaczany na wzrost w okresie do 3. miesiąca życia sięga 35% ogólnego zapotrzebowania na energię, a w okolicach pierwszych urodzin dziecka zmniejsza się do 5%. U 3-letnich dzieci wynosi 3%. Aż do okresu dojrzewania wartość energii przeznaczana na wzrost wynosi 1–2%, a około 20. roku życia, w związku z ustaniem procesów związanych ze wzrostem, i wynosi 0%. Zarówno nadmiar, jak i niedobór energetyczny mogą mieć poważne konsekwencje dla prawidłowego rozwoju i zdrowia dziecka. Systematyczne monitorowanie wagi i wzrostu połączone z analizą kaloryczności diety mogą wskazać kierunki pracy z pacjentem i jego rodziną.
7.4. ZNACZENIE BIAŁEK, TŁUSZCZÓW I WĘGLOWODANÓW W ŻYWIENIU DZIECKA
7.4.1. BIAŁKA
Wiedza o roli białka w codziennej diecie jest coraz większa. Jego nadmiar stanowi jedną z przyczyn wzrastającej w ostatnich latach otyłości zarówno u dorosłych, jak i dzieci. Teoria wczesnego programowania metabolicznego podkreśla znaczenie ilości białka dla ryzyka występowania chorób o podłożu metabolicznym w przyszłości. Udział białka w codziennej diecie dziecka jest bardzo ważny z uwagi na właściwości budulcowe tego ważnego biologicznie składnika. Zarówno jego niedobór, jak i nadmiar może nieść poważne konsekwencje. Zbyt niska podaż białka w diecie skutkować może zahamowaniem wzrostu, niedowagą, spowolnieniem funkcji mózgu, wtórną niedokrwistością oraz coraz większym brakiem energii. Natomiast nadmiar białka w diecie skutkować może niekorzystnymi efektami metabolicznymi, takimi jak wzrost stężenia insuliny oraz insulinopodobnego czynnika IGF-1 (insulin-like growth factor 1), a w konsekwencji prowadzić do rozwoju otyłości. Adekwatnie do stanu zdrowia dziecka i stopnia jego odżywienia udział białka w diecie dziecka powinien być odpowiednio dostosowywany do jego potrzeb. Ostatnio opublikowane (2011 r.) zalecenia Instytutu Medycyny w USA dość szeroko definiują zakres zalecanego spożycia białka w diecie (5–20%) dla najmłodszych dzieci. Wartości białka dla tej grupy wiekowej uzyskały ten sam poziom rekomendacji w zakresie spożycia także w Polsce. Polskie normy proponują udział białka na poziomie 1 g/kg m.c. i jest to najniższa dopuszczalna ilość tego składnika w diecie małego dziecka. W planowaniu diety nie zaleca się jednak przekraczania wartości 15% energii pochodzącej z białka zarówno dla osób dorosłych, jak i dzieci (tab. 7.3).
Tabela 7.3. Zapotrzebowanie na białka w diecie dziecka w zależności od wieku oraz źródła białka
7.4.2. TŁUSZCZE
Zakresy norm związanych ze spożyciem tłuszczu w codziennej diecie są ściśle powiązane z zapotrzebowaniem energetycznym zależnym od wieku, płci, poziomu aktywności fizycznej oraz stanu fizjologicznego człowieka.
Procentowy