Panorama współczesnej filozofii. Отсутствует
E. (2011), Quantifier Variance and Realism. Essays in Metaontology, Oxford: Oxford University Press.
Horwich P. (2010), Truth – Meaning – Reality, Oxford: Clarendon Press.
Horwich P. (2012), Wittgenstein’s Metaphilosophy, Oxford: Oxford University Press.
Husserl E. (1987), Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendentalna, tłum. S. Walczewska, Kraków: Papieska Akademia Teologiczna.
Kienzler W. (2012), Carnap’s Conception of Philosophy, w: P. Wagner (red.), Carnap’s Ideal of Explication and Naturalism, Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Price H. (2009), Metaphysics after Carnap. The Ghost Who Walks?, w: D. Chalmers, D. Manley, R. Wasserman (red.), Metametaphysics. New Essays on the Foundations of Ontology, Oxford: Clarendon Press.
Putnam H. (1998), Wiele twarzy realizmu i inne eseje, tłum. A. Grobler, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Putnam H. (2004), Ethics Without Ontology, Cambridge: Harvard University Press.
Quine W.V.O. (1948/1969), O tym, co istnieje, w: idem, Z punktu widzenia logiki, tłum. B. Stanosz, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Quine W.V.O. (1951/1991), O poglądach Carnapa na ontologię, tłum. B. Stanosz, w: B. Stanosz (red.), Empiryzm współczesny, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Quine W.V.O. (2002), Filozofia logiki, tłum. B. Stanosz, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Ryle G. (1951), The Concept of Mind, London: Hutchinson’s University Library.
Sider T., Hawthorne J., Zimmerman D.W. (red.) (2008), Contemporary Debates in Metaphysics, Maiden: Blackwell.
Sider T. (2011), Writing the Book of the World, Oxford: Clarendon Press.
Soames S. (2009), Ontology, Analyticity, and Meaning. The Quine–Carnap Dispute, w: D. Chalmers, D. Manley, R. Wasserman (red.), Metametaphysics. New Essays on the Foundations of Ontology, Oxford: Clarendon Press.
Soin M. (2001), Gramatyka i metafizyka. Problem Wittgensteina, Wrocław: Wydawnictwo FUNNA.
Soin M. (2008), W kwestii prawdy. Wittgenstein i filozofia analityczna, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Soin M. (2015), Nowy Wittgenstein i jego zwolennicy, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 60.
Szubka T. (2012), Analityczna deflacja ontologii, „Przegląd Filozoficzny” 3.
Thomasson A.L. (2009), Answerable and Unanswerable Questions, w: D. Chalmers, D. Manley, R. Wasserman (red.), Metametaphysics. New Essays on the Foundations of Ontology, Oxford: Clarendon Press.
Thomasson A.L. (2015), Ontology Made Easy, Oxford: Oxford University Press.
Van Inwagen P. (2009), Being, Existence, and Ontological Commitment, w: D. Chalmers, D. Manley, R. Wasserman (red.), Metametaphysics. New Essays on the Foundations of Ontology, Oxford: Clarendon Press.
Van Inwagen P. (2014), Existence. Essays in Ontology, Cambridge: Cambridge University Press.
Wittgenstein L. (1921/1970), Tractatus logico-philosophicus, tłum. B. Wolniewicz, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wittgenstein L. (1972), Dociekania filozoficzne, tłum. B. Wolniewicz, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wittgenstein L. (2000), Wiener Ausgabe Band 11. „The Big Typescript”, Wien: Springer-Verlag.
Wittgenstein L. (2001), O pewności, tłum. B. Chwedeńczuk, Warszawa: Wydawnictwo KR.
KONSEKWENCJALIZM
Joanna Górnicka-Kalinowska
S ł o w a k l u c z o w e: konsekwencjalizm, utylitaryzm, zasady moralne, deontologia, interesy, społeczny hedonizm
Wstęp
Konsekwencjalizm jako pogląd, który określa szczególną logikę dokonywania wyborów i ocen moralnych, zakorzenił się na dobre w rozważaniach na temat moralności. Jego zasadnicza teza normatywna nakazująca kierowanie się w naszych wyborach wartością spodziewanych konsekwencji działań doczekała się tyluż zwolenników, co głosów krytycznych. Dość prosta konstrukcja myślenia konsekwencjalistycznego przemawiała zawsze na jego korzyść, jednak i silne opinie krytyczne – odwołujące się do szeroko rozumianej etyki podmiotu i do klasycznych moralnych intuicji normatywnych – nie były pozbawione racji i argumentów. Zarzucano tej doktrynie m.in. pomijanie aspektów podmiotowych czynu oraz zbyt małe zwracanie uwagi na moralną wartość środków stosowanych do realizacji celów. Trzeba jednak zadać sobie pytanie, czy w istocie spór między systemami etyki konsekwencjalistycznej i nonkonsekwencjalistycznej ma aż tak wielkie znaczenie dla naszej praktyki moralnej. Czy w naszym potocznym myśleniu moralnym i w naszych wyborach aż tak wyraźnie oddzielamy od siebie te dwie perspektywy? Choć trudno tu o jednoznaczną odpowiedź, z pewnością problemy te warte są szczegółowej analizy.
1. Cele i zasady moralne
Dobrze skonstruowany system etyczny powinien zawierać przekonującą definicję moralnego dobra oraz reguły właściwego postępowania. Na poziomie szczegółowych rozważań domagamy się jednak więcej. Po pierwsze – wobec faktu, że nasze poczucie powinności moralnej oraz nasze działania są zawsze projekcją osobistych przekonań, chcielibyśmy zobiektywizować kryteria odróżnienia działań dobrych od złych. Po drugie, chcielibyśmy także określić – z ontologicznej i psychologicznej perspektywy – status moralnych wartości. Po trzecie wreszcie, należałoby określić, w jakim stopniu nasze sądy normatywne zależą od postrzeganej przez nas rzeczywistości oraz przydarzających się nam stanów emocjonalnych.
Problemy te można mnożyć: dotyczą one dobrych (pożądanych?) stanów rzeczy, postaw ludzkich, źródeł i prawomocności systemów wartości – a także samych tych wartości: ich charakteru, wzajemnej konkurencyjności i możliwych konfliktów. Owa wielopłaszczyznowość dyskusji dotyczących etyki, jej struktury i zawartych w niej normatywnych treści bynajmniej nie świadczy o jakkolwiek rozumianej ułomności tej dziedziny czy postawie wobec niej sceptycznej. Przeciwnie, jako obszar refleksji człowieka nad własnym gatunkiem i nad regulacją zachodzących między ludźmi stosunków, etyka wymaga szczególnej uwagi i precyzyjnej analizy. Co oceniamy i dlaczego? Jakie stosujemy kryteria oceny, jakie argumenty przemawiają za takimi lub innymi rozwiązaniami normatywnymi, czy oceniamy moralnie stany rzeczy, czy same działania? Od jakich cech aktu moralnego zależy jego ocena? Odpowiadając na niektóre z tych pytań, odwołujemy się do filozoficznych konstrukcji, na inne szukamy odpowiedzi w przestrzeni ludzkiego porozumienia i właściwego mu języka. Niektóre kwestie wydają nam się oczywiste, ponieważ dyktuje je społeczny consensus; w innych ufamy po prostu potocznej intuicji.
Oba sformułowane we wstępie warunki koncepcji etycznej można interpretować rozmaicie. Idea moralnego dobra – w gruncie rzeczy naczelna idea etyki w ogóle – mogłaby dać odpowiedź na wszystkie wspomniane tu pytania i wątpliwości. Dobrem może być pożądany stan rzeczy, taki jak np. pomyślność społeczna lub indywidualna, dobrem może być realizacja pewnych zamierzeń niekoniecznie natury hedonicznej, dobrem może być stan indywidualnej satysfakcji psychologicznej czy wreszcie wcielenie w życie – przez stosowne działanie – dowolnie rozumianych ideałów moralnych lub politycznych, może także naukowych. Konotacje dobra moralnego można mnożyć w zależności od kultury, religii czy filozoficznych stanowisk. Drugi z wymienionych warunków stawianych koncepcji etycznej – określenie zasad postępowania – można wyprowadzić z ogólnej idei moralnego dobra w sposób pozornie prosty: właściwe jest każde działanie, które egzemplifikuje zdefiniowane wcześniej