Pozytywna dyscyplina. Jane Nelsen

      Jakim cudem wpadliśmy na ten szalony pomysł, że aby dzieci zachowywały się lepiej, najpierw muszą się poczuć gorzej? Przypomnij sobie sytuację, kiedy czułeś się upokorzony lub niesprawiedliwie potraktowany. Czy była w tobie gotowość do współpracy albo większego wysiłku? Zamknij oczy i przywołaj wspomnienie wydarzenia – niedawnego lub z dzieciństwa – kiedy ktoś usiłował zmotywować cię do czegoś, pogarszając twoje samopoczucie. Przypomnij sobie dokładnie, co się wówczas stało. Spróbuj poczuć dokładnie to, co wtedy. Uświadom sobie, jakie decyzje wobec siebie i innych podjąłeś i jak postanowiłeś się zachować w podobnej sytuacji w przyszłości (prawdopodobnie wcale nie byłeś świadom, że w twojej głowie i ciele zachodzi tak wiele procesów). Czy była w tobie motywacja i gotowość, by poprawić swoje zachowanie lub wyniki? Jeśli była, czy miała źródło w przyjemnym i pozytywnym uczuciu, czy raczej w negatywnej ocenie samego siebie lub innych? Czy miałeś ochotę się poddać lub ukryć coś, żeby uniknąć upokorzenia w przyszłości? Czy może pragnąłeś usłyszeć słowa aprobaty i byłeś gotów poświęcić część siebie, by przypodobać się innym? Dzieci nie rozwijają w sobie pozytywnych cech w oparciu o uczucia i nieświadome decyzje, które podejmują w wyniku kary.

      Rodzice i nauczyciele, którzy są przeciwnikami zarówno nadmiernej kontroli, jak i pobłażliwości, ale nie za bardzo wiedzą, czym mogą je zastąpić, miotają się między tymi dwiema nieskutecznymi skrajnościami. Najpierw nadmiernie kontrolują. Zmieniają się w gardzących swymi metodami tyranów. Chcąc się zrehabilitować, zmieniają strategię. Stają się pobłażliwi. Zaczynają rozpieszczać swoje dziecko i zanadto mu pobłażać, aż w końcu zniechęceni rezultatem swoich metod, czyli rozpuszczonym i stawiającym nieustanne żądania dzieckiem, powracają do autorytarności.

      Mówi się, że w przypadku niektórych dzieci nadmierna kontrola się sprawdza. Ma to jednak pewną cenę. Badania pokazują, że dzieci, wobec których często stosuje się karę, są skłonne do buntu lub stają się strachliwe i uległe. Podejście pobłażliwe jest zaś poniżające dla dorosłych i dzieci. Prowadzi do niezdrowego uzależnienia jednych od drugich i nie uczy ani polegania na sobie, ani współpracy. Pozytywna dyscyplina nie sięga po poczucie winy, wstyd ani fizyczny lub psychiczny ból. Jej celem jest osiągnięcie pozytywnych rezultatów w dłuższej perspektywie oraz uczenie odpowiedzialności i współpracy już dziś.

      Ponieważ wielu rodziców i nauczycieli wierzy, że jedyna alternatywa dla nadmiernej kontroli i surowości to pobłażliwość, warto uświadomić sobie w tym miejscu, czym jest dyscyplina. Dyscyplina to słowo na ogół błędnie definiowane. Wielu utożsamia ją z karą lub przynajmniej uważa, że sposobem na jej osiągnięcie jest kara. Nic bardziej mylnego. „Dyscyplina” pochodzi od łacińskich słów disciplus lub disciplini, oznaczających osobę, która podąża za prawdą, zasadami lub nauczycielem. Dzieci i uczniowie nie staną się wyznawcami prawdy i zasad, dopóki ich motywacja nie będzie pochodziła z wewnętrznego źródła kontroli, czyli dopóki nie nauczą się samodyscypliny. Zarówno nagroda, jak i kara pochodzą z zewnętrznego źródła kontroli.

      Pozytywna dyscyplina pozwala uniknąć zarówno nadmiernej kontroli, jak i pobłażliwości. Czym jeszcze różni się od innych podejść? Między innymi tym, że odżegnuje się od jakichkolwiek form poniżania kogokolwiek.

      Podstawą pozytywnej dyscypliny jest wzajemny szacunek i współpraca, a fundamentem do uczenia dzieci życiowych kompetencji powiązanych z ich wewnętrznym źródłem kontroli jest uprzejmość poparta stanowczością.

      W przypadku stosowania nadmiernej kontroli punktem odniesienia dla dzieci jest zewnętrzne źródło kontroli. Odpowiedzialność za zachowanie dziecka ponosi dorosły, który musi je nieustannie monitorować. Najpopularniejszą formą nadmiernej kontroli wykorzystywaną przez rodziców jest system kar i nagród. Dorosły musi przyłapać dziecko na dobrym zachowaniu i wręczyć mu nagrodę oraz przyłapać go na złym zachowaniu i wymierzyć mu karę. Kto ponosi odpowiedzialność? Oczywiście dorosły. Co się dzieje, kiedy dorosłego nie ma? Dziecko nie uczy się brać odpowiedzialności za swoje postępowanie.

      Dorośli, którzy mają skłonność do stosowania nadmiernej kontroli, bardzo często narzekają na nieodpowiedzialność swoich dzieci. Nie uświadamiają sobie, że to oni właśnie uczą je bycia nieodpowiedzialnymi. Pobłażliwość również prowadzi do braku odpowiedzialności, ponieważ metoda ta pozwala unikać jej zarówno dorosłym, jak i dzieciom.

      Jedną z kluczowych koncepcji pozytywnej dyscypliny jest to, że dzieci chętniej stosują się do zasad, które współtworzą. W ten sposób uczą się skutecznie podejmować decyzje, budują zdrowe poczucie własnej wartości i przyczyniają się do współtworzenia społeczności, których są członkami, czy to w rodzinie, klasie, czy szkole. Są to ważne długofalowe efekty tej metody. Nazywamy je czterema kryteriami skutecznej dyscypliny.