Psychoterapia dziś. Отсутствует

      Szanowny Czytelniku, nie obawiaj się, że po lekturze tej książki dowiesz się o psychoterapii wszystkiego. Na szczęście zostanie jeszcze kilka problemów do rozwiązania, a lektura dobrze Cię przygotuje do namysłu nad nimi. Bo znajdziesz w niej rozważania nad takimi chociażby problemami: czym w swojej istocie jest rozmowa wyzwalająca z cierpienia psychicznego? Jak to się dzieje, że tzw. dialog terapeutyczny usuwa lęk i przywraca ludziom sprawczość? Jak to się stało, że psychoterapia, która przez wiele lat była uważana za szarlatanerię (niektórzy nadal są przywiązani do tej opinii), dziś oparta jest na solidnych podstawach naukowych? Jak długo powinna trwać psychoterapia i od czego to zależy? Czy psychiatra jest psychoterapeucie potrzebny, a jeśli tak, to w jakich sytuacjach? Jak zadbać o własny rozwój bez popadania w egocentryzm? Jak przebiega między ludźmi proces budowania poczucia bezpieczeństwa? Z jakimi problemami zgłaszają się po pomoc małżonkowie i dzięki czemu terapia pary ratuje relacje miłosne? Czy – i kiedy – pomocy psychoterapeutycznej wymaga kobieta w ciąży? Czy można pomóc dziecku, gdy psychoterapii wymaga cała rodzina? Dodam, że w książce jest też mowa o nieoczywistych związkach między ciałem a psychiką, o niedokończonej żałobie, o leczeniu uzależnień. A cały ten kalejdoskop problemów przedstawiony jest z uwzględnieniem postmodernistycznego kontekstu, coraz bardziej obecnego w gabinecie psychoterapeuty. Ci zaś, których ciekawi warsztat profesjonalny, mogą się dowiedzieć, na czym polega przygotowanie psychoterapeuty do zawodu (w zakresie wiedzy, umiejętności i własnego ego), a także czym się różni psychoterapia od innych form pomocy psychologicznej. Pytań i niebanalnych odpowiedzi jest tu wiele.

      O czym zatem jest ta książka? To w pewnym sensie opowieść o tym, czym jest dziś – pod koniec drugiej dekady XXI wieku – dziedzina zwana psychoterapią. Może właśnie to czyni tę książkę tak frapującą, że odpowiedź na jedno pytanie rodzi następne, a mnogość wątków wskazuje, jak złożona i wielowarstwowa jest rzeczywistość gabinetu psychoterapeutycznego. A jednocześnie z tej wielości problemów wyłania się obraz dziedziny dojrzałej teoretycznie, efektywnej praktycznie, użytecznej społecznie. Psychoterapeuci zaś są (mogą być) rzetelnie kształceni, świadomi siebie i swoich zadań oraz możliwości i ograniczeń.

      Warto podkreślić, że książka ta nie jest jedynie zbiorem ciekawych wywiadów na frapujące tematy. Tych szesnaście rozmów to zarazem swoisty collage, który ma znamiona podręcznika. Są więc tu dialogi, w czasie których osoba przeprowadzająca wywiad wchodzi w twórczy spór z terapeutą i musi się on dobrze nagimnastykować, by poradzić sobie z dociekliwością interlokutora. Czasem są to dialogi dwóch osób dogłębnie znających problem i krok po kroku odkrywające jego złożoność. A niekiedy osoba zadająca pytania jest spokojnym a wnikliwym katalizatorem pozwalającym opisać złożone zagadnienie wielowymiarowo. Owa wielość stylów jest tu na miejscu i chociaż po części może ona być wynikiem różnic w temperamencie rozmówców, to głównie wynika z samej tematyki: bardziej lub mniej kontrowersyjnej. Jeśli zaś szukać u rozmówców jakiejś ideologii czy tezy naczelnej, to jest nią przekonanie, że nie ma jednej doktryny, która by obsługiwała całą psychoterapię. Owszem, często pojawiają się słowa klucze, takie jak „neuronauka”, „podejście psychodynamiczne”, „więź”, „mentalizacja”, lecz nie tworzą one monolitu i wskazują, że psychoterapia jest dziedziną, w której jest miejsce i na empirię, i na rzetelne rzemiosło, i na twórczą niepewność. Ten antydogmatyzm jest swego rodzaju sprzeciwem wobec ortodoksji obecnej tu i ówdzie w polskiej (i nie tylko) psychoterapii.

      Trudno tu nie zauważyć znaku naszych czasów: rzeczywistość jest złożona, niejednoznaczna, multiwersyjna, a szukanie jednej, jedynej prawdy obiektywnej jest z góry skazane na niepowodzenie. I właśnie taki obraz psychoterapii – znającej swoje ograniczenia i poszukującej – jest bardziej wiarygodny od zarozumiałego, jednoznacznego i pozbawionego znaków zapytania algorytmu. (Tę refleksję dedykuję tym, którzy nie uwzględniają refleksji chociażby Antoniego Kępińskiego, wskazującego na różnice między humanistycznym a przyrodniczym porządkiem poznania i naiwnie wierzą, że tylko to jest prawdziwe, co jest jednoznaczne i jednoznacznie mierzalne).

      Książka ta może się przydać czytelnikom „z różnych stron”. Myślę, że będzie to ciekawa lektura dla tych, którzy interesują się psychoterapią i wahają się, czy aby nie powinni się zgłosić ze swoimi problemami po pomoc do terapeuty. Ci, którzy są klientami/pacjentami gabinetów terapeutycznych, będą mieli okazję „zaglądnąć do kuchni” tej profesji. Psychoterapeuci, którzy stawiają na swojej drodze zawodowej pierwsze kroki, dowiedzą się o wielu ważnych problemach (i możliwościach ich rozwiązania), przed jakimi stoją ich koledzy po fachu. Ale też będzie to frapująca książka dla tych, którzy po wielu latach pracy są zainteresowani refleksją nad tym, czym jest – i w jakim kierunku zmierza – ich profesja.

      Warto na koniec podkreślić, że ta książka jest znakiem jakości zespołu psychoterapeutów pracujących w obchodzącym czterdziestolecie Laboratorium Psychoedukacji. A więc – kilka słów o autorach. Z wieloma z nich – zarówno z tymi, którzy zadają pytania, jak i tymi, którzy na te pytania odpowiadają – wiążą mnie lata twórczej współpracy. Bardzo ich cenię jako ludzi, jako psychoterapeutów, jako dziennikarzy-intelektualistów. Chcę jednak o jednym, Nieobecnym, wspomnieć osobno. Andrzeja, któremu ta książka jest poświęcona, miałem zaszczyt znać, a nawet mam prawo powiedzieć: z nim się przyjaźnić. Dla mnie był Osobą ważną przez swe przymioty serca i umysłu i przez to, z jaką wrażliwością traktował innych. W tych tekstach, które Cię, Czytelniku, zapraszają do krainy zwanej psychoterapią, odnajdziesz – być może nawet o tym nie wiedząc – ślady jego mądrości.

      I

      PSYCHOTERAPIA – CZYM JEST, A CZYM NIE