Celiakia – autodiagnoza i samodzielne leczenie. Najnowsze badania i najskuteczniejsze terapie na nietolerancję glutenu. Peter H.R. Green
i kończą rozkład/trawienie pokarmu;
3. wchłanianie produktów trawienia i transportowanie ich do krwiobiegu w celu rozprowadzenia w organizmie;
4. działanie jako bariera blokująca przenikanie bakterii, pasożytów i toksyn do organizmu.
Każdy kosmek jest niezależny, ale jednocześnie ściśle powiązany z innymi. Kosmki składają się z komórek nabłonkowych pokrywających rdzeń, w którym znajdują się naczynia krwionośne i limfatyczne, włókna nerwowe i warstwa mięśniowa. Jak przedstawiono na rys. 2. (strona 44), mięsień może być podłużny (pchający), jak i okrężny (mieszający). Mięsień składa się z gładkiego włókna, które jest z natury kurczliwe. Jest to kluczowy aspekt trawienia, jako że skurcze mięśni gładkich zarówno popychają, jak i mieszają chymus, gdy przemieszcza się w przewodzie pokarmowym. Bez perystaltyki trawienie byłoby niemożliwe.
Ważne jest zrozumienie, że końcowe etapy trawienia, wchłaniania i transportu substancji odżywczych zachodzą poprzez kosmki, a nie pomiędzy nimi. Jeśli pojawia się stan zapalny, tworzy się wyłom w wyściółce jelita, więc jelito może stać się „nieszczelne”. To umożliwia cząsteczkom pochodzącym z pożywienia i/lub toksynom przedostanie się pomiędzy komórki nabłonkowe lub poprzez nie, co zaburza ich działanie ochronne. Jeśli wyściółka nie jest uszkodzona, większe cząsteczki nie przedostają się przez ścianę jelita do krwiobiegu.
Rys. 4. Zdrowe kosmki, częściowy zanik kosmków, całkowity zanik kosmków
W każdej części jelita cienkiego znajdują się miliony mikroskopijnych kosmków. Ze względu na ich nadzwyczajną zdolność do wchłaniania, ich część może być uszkodzona bez żadnych oczywistych objawów. Taki nadmiar służy temu, aby móc rekompensować uszkodzenia jelit, niezależnie od przyczyny, czy to infekcji, toksyn czy stanu zapalnego. Jednak jeśli duże fragmenty wyściółki są objęte stanem zapalnym lub są zniszczone, to wchłanianie, uwalnianie enzymów, transport substancji odżywczych do organizmu i zdolności obronne jelita cienkiego są zagrożone.
Niewielkie wgłębienia między kosmkami, czyli krypty, nieustannie produkują i wymieniają chłonne komórki nabłonka wyściełające wszystkie kosmki układu trawiennego, a także wydzielają enzymy do światła jelita, aby pomóc w trawieniu. Codziennie wymienia się miliardy komórek nabłonkowych, ale jeśli kosmki są objęte stanem zapalnym lub są uszkodzone, nowe komórki nie są w stanie przenosić się w górę kosmków, a krypty zaczynają puchnąć.
Wchłanianie
Po odpowiednim strawieniu (rozkładzie) składników z żywności transportowanych wewnątrz jelita następuje ich wchłanianie przez różne segmenty jelita cienkiego.
Choroba lub infekcja jednego segmentu jelita cienkiego często prowadzi do nieprawidłowego wchłaniania danych substancji odżywczych. Jeśli choroba obejmuje bliższe jelito, pojawia się niedobór żelaza i metaboliczna choroba kości (na przykład osteoporoza lub osteopenia). W górnej części jelita wchłaniane są także tłuszcze i cukry. Jeśli są nieprawidłowo wchłaniane, a jelito kręte jest niezdolne do kompensacji, dostają się do jelita grubego i pojawia się biegunka (zob. rozdział 3.). Nieprawidłowe wchłanianie witaminy B12 występuje, jeśli w chorobie bierze udział jelito kręte. Tak dzieje się w przypadku ostrych przypadków celiakii, a częściej – w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna z zapaleniem jelita krętego.
O ile nie trwa proces chorobowy, wchłanianie jest skuteczne i równomierne aż do momentu, gdy każdy użyteczny składnik odżywczy z treści pokarmowej zostanie przyswojony. Ograniczenia dotyczą wyłącznie wchłaniania koniecznych, ale potencjalnie toksycznych minerałów, takich jak żelazo i wapń.
Rys. 5. Miejsca wchłaniania w jelicie cienkim
Jeśli spożywamy więcej, niż organizm potrzebuje, aby uzyskać energię, i do prawidłowego działania komórek, składniki odżywcze są wchłanianie i przechowywane, głównie jako tłuszcz. Układ trawienny został zaprojektowany, aby przeżyć, a ta funkcja może przechytrzyć każdą dietę, w trakcie której dostarcza się więcej pożywienia, niż organizm potrzebuje w danym momencie.
Transport
Po tym, jak składniki z pożywienia zostaną aktywnie wchłonięte przez ścianę jelita, są one transportowane do organizmu. Węglowodany, białka i tłuszcze są zabierane (wchłaniane) ze światła jelita i transportowane przez błony komórek nabłonkowych za pomocą różnych mechanizmów. Niektóre składniki z pożywienia stosunkowo łatwo przedostają się dalej, podczas gdy inne wymagają wyspecjalizowanych chemicznych „tragarzy”, którzy dosłownie wiążą się ze składnikiem i przenoszą go przez komórki kosmków. Kosmki są dostawcami kompleksowych usług. Dostarczają one nie tylko enzymy i płyny, które rozkładają konkretne składniki, zapewniają także „tragarzy”, którzy umożliwiają składnikom odżywczym wniknięcie do organizmu.
Węglowodany zapewniają organizmowi paliwo, które jest wymagane do natychmiastowej i długotrwałej pracy mięśni i dostarczania energii. Proste cukry są łatwo przenoszone przez kosmki do krwiobiegu.
Białka to elementy budujące organizm, kluczowe składniki każdej komórki, organu i układu. Są zbudowane z aminokwasów, które zazwyczaj łączą się w łańcuchy za pomocą wiązań peptydowych. Enzymy wydzielane przez trzustkę i brzeżek szczoteczkowy (zob. rys. 3., strona 44) dzielą łańcuchy na coraz mniejsze cząsteczki i pojedyncze aminokwasy, które potem mogą zostać wchłonięte.
Gluten: problem z białkiem
Gdy większość ludzi myśli o białku, kojarzą je z mięsem, rybami, jajkami i serami, ale białka to główny element wielu produktów. A białko, które sprawia wielu ludziom (z celiakią i bez niej) najwięcej kłopotu, to gliadyna, rozpuszczalna w alkoholu część glutenu, czyli białko występujące w pszenicy i kilku innych zbożach. Zawiera jedną frakcję: szczególnie długi (33 aminokwasy) łańcuch peptydowy, który nie jest łatwo strawić. Więc pomimo wszystkich procesów mielenia, ubijania, mieszania i niszczenia związanych z trawieniem niektóre białka pozostają nienaruszone. Uważa się, że ta frakcja gliadyny powoduje celiakię.
Tłuszcze to jedne z głównych elementów budujących organizm, które zapewniają na długo zapasy energii i cholesterol, którego potrzebujemy. Cholesterol jest głównym składnikiem błon komórkowych i jest niezbędny, aby zachować integralność każdej komórki w organizmie.
Rozkład tłuszczów rozpoczyna się w jamie ustnej i jest kontynuowany w żołądku, ale działanie enzymów trzustki i wątroby umożliwia trawienie w jelicie cienkim większości tłuszczów, które spożywamy i wchłaniamy, oraz ich transport do krwiobiegu.
Poszczególne minerały i witaminy mają kluczowe znaczenie dla rozwoju, działania i metabolizmu organizmu. Nawet najmniejsze niedobory zaburzają biochemię organizmu. Witaminy mogą być rozpuszczalne w wodzie lub w tłuszczach. Witaminy rozpuszczalne w wodzie, czyli witaminy z grupy B i witamina C, przesuwają się dość łatwo z wodnistą treścią pokarmową, albo samodzielnie, albo za pomocą specjalnych substancji przenoszących. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach muszą zostać natłuszczone.
Sód (sól), wapń, żelazo, woda, potas i inne minerały śladowe są łatwo wchłaniane przez różne części jelita cienkiego. Większość wyspecjalizowanych substancji przenosi je na brzeżek szczoteczkowy. Jeśli kosmki są uszkodzone lub niezdolne do wytwarzania i dostarczania tych substancji, nie można wchłaniać minerałów i witamin.
Jeśli