Celiakia – autodiagnoza i samodzielne leczenie. Najnowsze badania i najskuteczniejsze terapie na nietolerancję glutenu. Peter H.R. Green
jest jasne, dlaczego niektórzy chorują na opryszczkowate zapalenie skóry, a inni na neuropatie lub migreny. Każdy organizm reaguje w sposób sobie właściwy na niedobór niektórych witamin czy minerałów albo na chorobę. Skutki celiakii w perspektywie długoterminowej także różnicują się od utajonych do ostrych.
Cztery główne kategorie objawów i powikłań to:
● problemy jelitowe (biegunki, wzdęcia, refluks, bóle i skurcze);
● objawy związane z nieprawidłowym wchłanianiem (niedobór witamin, żelaza, zmęczenie, nieprawidłowe wchłanianie wapnia prowadzące do osteoporozy, nieprawidłowe przyjmowanie białka i kalorii powodujące utratę wagi i zanik mięśni);
● układowe reakcje zapalne i choroby autoimmunologiczne;
● nowotwory złośliwe.
W obrębie każdej z tych kategorii objawy różnią się od średnich do potencjalnie zagrażających życiu, ale powód różnej ekspresji nie jest znany.
Problemy jelitowe
Zaczęło się, gdy byłam małym dzieckiem. Musiałam zażywać specjalne mleko modyfikowane. Pamiętam, jak oświadczyłam mamie, że zrobiłam „parówkę” w stosunku do biegunek, które miałam zazwyczaj. (Sara, 43)
Biegunka to najczęstszy skutek infekcji, wirusów i toksyn ze względu na zatrucie pokarmowe. Biegunka kończy się samoczynnie: gdy organizm pozbędzie się niepożądanych organizmów czy toksyn, stan jelita wraca do prawidłowego.
Przy celiakii biegunka może się pojawiać i znikać, ale zazwyczaj nawraca. „W zeszłym roku pięć razy chorowałem na zapalenie żołądka” brzmi jak refren. Wpływa na to kilka mechanizmów.
Poparzenie. To, co dzieje się w jelitach, przypomina sytuację po poparzeniu skóry. Przy poparzeniu traci się płyn, osocze i białka w obrębie zniszczonych warstw skóry objętych stanem zapalnym. Jeśli ktoś ma przewlekły stan zapalny jelita, bariera złożona z komórek nabłonkowych staje się nieszczelna i traci integralność, czyli swoje funkcje.
To dwukierunkowy proces: jelito staje się przepuszczalne na substancje, które normalnie nie byłyby wchłonięte, a bariera przeciwdziałająca utracie płynów nie jest szczelna. Jelito przecieka, czyli wydziela surowicę (płyny z krwi). Termin medyczny to enteropatia wysiękowa (z utratą białka). Ze względu na przeciekanie surowicy poziom białka we krwi zmniejsza się. Strata obejmuje powierzchnię kosmków i mikrokosmków.
Nieprawidłowe wchłanianie. Drugim głównym powodem biegunki jest nieprawidłowe wchłanianie. Gdy cukry i tłuszcze są nieprawidłowo wchłaniane, wraz z nimi do jelita grubego wchłania się wodę. W przypadku choroby ilość płynu przenikającego do jelita grubego przekracza jego zdolność do wchłaniania, więc stolec pozostaje płynny.
Ponadto produkty trawienia, które nie zostały wchłonięte (na przykład cukry, sole żółciowe, kwasy tłuszczowe) stymulują jelito grube do wydzielania wody. Jelito grube traci swoją rolę i wydziela płyny, zamiast je wchłaniać.
Wszystkie bakterie, które żyją w jelicie grubym, zachłannie pożerają dostępne cukry i tłuszcze, wydzielając gazy oraz powodując wzdęcia, skurcze i uczucie pęcznienia. Nieprawidłowe wchłanianie może występować, jeśli jakikolwiek z organów układu trawiennego jest chory i zaburza trawienie, wchłanianie czy transportowanie.
Jeśli u dziecka pojawiają się problemy z rozwojem lub wzrostem, jest to wskazówka, że ich przyczyną może być nieprawidłowe wchłanianie. Dzieci chore na celiakię częściej mają biegunki niż dorośli, ponieważ układ trawienny dziecka jest krótszy, więc obszar, który mógłby kompensować uszkodzoną błonę śluzową, jest mniejszy.
Hipertrofia krypt. Biegunka może być także powodowana przez hipertrofię krypt, co powoduje zwiększenie wydzielania wody. Woda jest wydzielana głównie w kryptach, a wchłania w kosmkach (zob. rys. 4., strona 47). Jest to zazwyczaj delikatna równowaga. Wraz z utratą kosmków i wydzielaniem wody przez krypty wydalanie zaczyna znacznie przekraczać wchłanianie.
Nietolerancja laktozy. Niedobór laktazy lub wtórna nietolerancja laktozy mogą powodować biegunki. Laktaza, enzym, który trawi produkty mleczne, jest wytwarzana w mikrokosmkach lub na brzeżku szczoteczkowym komórek nabłonka, więc jeśli powierzchnia/nabłonek zmniejsza się, te enzymy zanikają. Dieta bezglutenowa zazwyczaj przyczynia się do odbudowy enzymów i kosmków.
Bakterie. Nadmierne namnażanie bakterii to inna przyczyna biegunek. Pacjenci z celiakią mają więcej bakterii w jelicie cienkim niż zdrowe osoby. Mechanizm nie jest jasny, ale może zaburzać perystaltykę (ruch przewodu pokarmowego). Bakterie trawią enzymy trawienne, przyczyniając się do nieprawidłowego wchłaniania i biegunek (aby dowiedzieć się więcej, zob. rozdział 16.).
W końcu, czasami kwestionuje się definicję biegunek. Chodzi tutaj o pojęcie prawidłowej perystaltyki jelit. Najpierw należy określić wcześniejsze funkcjonowanie danego pacjenta. Większość osób wypróżnia się raz dziennie. Niektórzy zazwyczaj mają zaparcia. Gdy stolce stają się luźniejsze i częstsze niż zazwyczaj, wskazuje to na pojawienie się problemu: biegunki.
Jeśli stolce są płynne, ludzie odnoszą wrażenie, że będą się jeszcze wypróżniać, ale tak się nie dzieje; albo tak się dzieje, ale to wrażenie się nasila. Określa się to mianem parcia na stolec, czyli bolesnego uczucia niedokładnego wypróżnienia. Zwykle występuje w przypadku zapalenia jelita grubego i zespołu jelita drażliwego, ale może też występować przy biegunce z dowolnego powodu.
Nie mam żadnych objawów, ale bardzo często mam wzdęcia. Myślałam, że to rodzinne. Podobnie ma moja matka i brat. (Sandy, 38)
Innym powszechnym problemem jelitowym są wzdęcia. Gazy tworzą się z powodu fermentacji pożywienia w jelicie. Są całkowicie normalne, jakkolwiek nie pachną ładnie. Bywają często traktowane z humorem lub zażenowaniem. Lekarze, którzy badali ten temat i publikowali artykuły, informowali, że pacjenci wydzielają gazy średnio 10 razy w ciągu dnia, a częstość na poziomie 20 razy dziennie dalej uważa się za prawidłową. I chociaż to może być więcej informacji, niż niektórzy chcieliby poznać, ludzie mają większe problemy z gazami na diecie bogatej w błonnik, gdy nieprawidłowo wchłaniają cukry oraz przy nietolerancji laktozy. Obecnie nie prowadzi się badań nad tym, jak często pacjenci z celiakią wydzielają gazy.
Kwas i ból były straszne: kiedyś jadłam Rolaids (preparat zobojętniający kwasy oparty na wapniu) na kolację. Próbowałam krakersów, Cream of Wheat (pudding pszenny), krakersów grahamowych. Robiłam to sobie sama i myślałam, że postępuję właściwie. (Anna, 40)
Refluks, czyli GERD (choroba refluksowa przełyku), występuje stosunkowo często. Szacuje się, że od 20 do 40% populacji regularnie cierpi na zgagę, najczęstszy objaw refluksu. Jest to główny powód, dla którego ludzie kupują środki zobojętniające bez recepty.
Ludzie z celiakią mają zwiększoną skłonność do uczucia palenia w przełyku. Wynika to z problemów z perystaltyką żołądka (ruchy mięśni). Żołądek nie opróżnia się prawidłowo, a jego treść ma skłonność do powrotu (wypływania z powrotem do przełyku). Sytuację pogarsza obniżenie zwieracza dolnego przełyku (jednokierunkowy narząd, przez który pokarm przemieszcza się od przełyku do żołądka), co sprawia, że treść żołądka się cofa. Niektórzy pacjenci zgłaszają, że częstość występowania refluksu i zgagi zmniejsza się po zastosowaniu diety bezglutenowej.
Zjadłabym posiłek i dosłownie by mnie rozsadziło. Wyglądałam, jakbym była w ósmym miesiącu ciąży.