Kosmetologia t. 1. Отсутствует
of the distal thoracic duct and the right lymphatic duct in different head and neck pathologies: An imaging based study. Head Face Med. 2016, 12: 15.
7. Moore K.L., Agur A.M., Dalley A.F.: Clinical Oriented Anatomy (wyd. 8). Lippincott Williams & Wilkins, Baltimore, MD 2017.
8. Netter F.H.: Atlas anatomii człowieka. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2008.
9. Pan W.R., Suami H., Taylor G.I.: Lymphatic drainage of the superficial tissues of the head and neck: Anatomical study and clinical implications. Plast. Reconstr. Surg. 2008, 121(5): 1614–1624.
10. Sarachev E., Dimitrov Z., Tabakov S.: A method of CT-examination of the lymphatic nodes in the maxillofacial and cervical regions. Folia Med. (Plovdiv) 1986, 28(2): 48–53.
11. Saratschev E.: Study of the lymph nodes in the jaw and facial region and in the neck using computed tomography. Radiol. Diagn. (Berlin) 1988, 29(3): 417–422.
12. Shoukath S., Taylor G.I., Mendelson B.C. i wsp.: The lymphatic anatomy of the lower eyelid and conjunctiva and correlation with postoperative chemosis and edema. Plast. Reconstr. Surg. 2017, 139(3): 628e–637e.
13. Sobotta J.: Atlas anatomii człowieka, t. 3: Głowa, szyja i układ nerwowy (wyd. 4). Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2012.
14. Tart R.P., Mukherji S.K., Avino A.J. i wsp.: Facial lymph nodes: normal and abnormal CT appearance. Radiology 1993, 188(3): 695–700.
15. Walocha J. (red.): Anatomia prawidłowa człowieka. Szyja i głowa. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.
16. Weidman B., Warman E.: Lymph nodes of the head & neck. J. Oral Med. 1980, 35(2): 39–43
17. Woźniak W. (red.): Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010.
Część II. Skóra
6. Skóra w ujęciu histologicznym
Marcin Błaszczyk
Skóra, jako część powłoki wspólnej, jest strukturą oddzielającą organizm od środowiska zewnętrznego. Skuteczne pełnienie tej funkcji umożliwia jej wielowarstwowa budowa, przy czym każda warstwa wyspecjalizowana jest strukturalnie i fizjologicznie w kierunku realizacji określonych funkcji. Podstawowymi warstwami skóry są, licząc od wnętrza organizmu, tkanka podskórna, skóra właściwa oraz naskórek.
Tkanka podskórna i skóra właściwa zbudowane są z tkanek łącznych, natomiast naskórek jest tkanką nabłonkową.
6.1. Tkanki nabłonkowe
Tkanki nabłonkowe pełnią dwie podstawowe funkcje: okrywającą i wydzielniczą. Nabłonki okrywające stanowią najbardziej zewnętrzną warstwę organizmu, oddzielając go od środowiska zewnętrznego na powierzchni ciała, płuc, dróg oddechowych, rogówki, przewodu pokarmowego, układu rozrodczego, dróg moczowych. Nabłonki gruczołowe wyspecjalizowane są w kierunku syntezy i wydzielania koniecznych do prawidłowego funkcjonowania organizmu wydzielin, takich jak pot, łój, mleko, soki trawienne, śluz itd. Nabłonki klasyfikuje się ze względu na kształt komórek (płaskie, sześcienne, cylindryczne) oraz liczbę ich warstw (jednowarstwowe, wielorzędowe, zmienne, wielowarstwowe). Tkanka budująca naskórek to nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący.
6.1.1. Błona podstawna
Każdy nabłonek leży na błonie podstawnej (membrana basalis). Jest to bezkomórkowa struktura, zgodnie z tradycyjnym opisem złożona z blaszki jasnej (zbudowanej głównie z laminin, entaktyny – inaczej: nidogenu, fibuliny), blaszki gęstej (z kolagenu typu IV) oraz blaszki siateczkowej (z kolagenu typu III). Obecnie przyjmuje się jednak, że jest to jednorodna struktura zbudowana z wymienionych substancji, ale niepodzielona na wyraźne warstwy. Kolagen IV zorganizowany jest w błonie podstawnej w superstruktury utworzone w ten sposób, że dwie potrójne cząsteczki kolagenu łączą się po cztery w kształcie litery X, a takie tetramery łączą się ze sobą w superstruktury.
Błona podstawna łączy nabłonek z tkanką łączną, pełni również funkcję filtra pozwalającego na przenikanie cząstek o określonej wielkości i właściwościach (np. w nerkach, płucach itd.).
6.1.2. Keratyny
Podobnie jak kolagen dla tkanek łącznych, keratyna jest białkiem charakterystycznym dla nabłonków. Monomery keratyny tworzą włókna zaliczane do filamentów pośrednich, będące elementem szkieletu komórkowego (zatem, w przeciwieństwie do kolagenu, zlokalizowane są wewnątrzkomórkowo). Umożliwiają powstawanie bardzo twardych struktur, będących wytworami naskórka, takich jak włosy, paznokcie, dzioby, szpony, łuski, kopyta, rogi (greckie słowo keratos oznacza róg). Z keratyny zbudowane są również fiszbiny wielorybów.
U człowieka i innych ssaków występują tylko keratyny alfa. U gadów i ptaków występują także keratyny beta, znacznie twardsze, tworzące łuski, dzioby, szpony. W genomie człowieka znajdują się 54 geny kodujące keratyny, zlokalizowane na chromosomach 12. i 17. Wyróżnia się keratyny kwaśne (typ I) oraz obojętne i zasadowe (typ II). Cząsteczki keratyn obu typów parują się, po czym dimery ulegają polimeryzacji, tworząc filamenty. Wiązania między cząsteczkami keratyn w znacznym stopniu są stabilizowane mostkami dwusiarczkowymi, tworzonymi między aminokwasami zawierającymi siarkę (14% aminokwasów w keratynach włosów stanowi cysteina), czemu struktury te zawdzięczają dużą wytrzymałość. Parowanie nie jest przypadkowe, konkretne keratyny kwaśne łączą się zawsze z konkretnymi keratynami typu II, np. keratyny 9, 10 (typ I) z keratynami 1, 2 (typ II) w warstwie rogowej naskórka, keratyna 13 z 4, 14 i 15 z 5 (również w nabłonkach wielowarstwowych).
6.1.3. Połączenia międzykomórkowe w tkance nabłonkowej
Komórki tkanek nabłonkowych leżą bardzo ściśle upakowane, ze zminimalizowanymi przestrzeniami międzykomórkowymi. Aby zapewnić jeszcze większą zwartość tkanki, wytwarzane są międzykomórkowe połączenia. Należą do nich połączenia zwierające, zamykające i jonowo-metaboliczne. Z punktu widzenia kosmetologii najistotniejszym połączeniem międzykomórkowym jest desmosom (macula adherens), rodzaj punktowego połączenia zwierającego (ryc. 6.1). W obu sąsiadujących komórkach przy wewnętrznej powierzchni miejscowo wpuklonej błony komórkowej tworzą się płytki mocujące zbudowane z białek plakoglobiny i desmoplakiny. Między płytkami wytwarza się połączenie transbłonowe – poprzez obie błony komórkowe i przestrzeń międzybłonową – realizowane przez białka desmokolinę i desmogleinę. Są one kadherynami, białkami należącymi do cząsteczek adhezji komórkowej. Desmosomy są połączeniem wyjątkowo silnym. Dzięki zazębianiu się cząsteczek kadheryn nawet po śmierci komórek utrzymują integralność, np. w martwym naskórku.
Taka budowa desmosomów tłumaczy mechanizm działania peelingów enzymatycznych: enzymy (proteazy) hydrolizują wiązania między aminokwasami desmogleiny i desmokoliny, co powoduje rozpad desmosomów i złuszczanie się skeratynizowanych komórek naskórka.
Rycina 6.1.
Schemat budowy desmosomu: a – błony komórkowe sąsiadujących komórek; b – przestrzeń międzybłonowa; c – płytki mocujące; d – kadheryny adhezji międzykomórkowej; e – filamenty cytokeratynowe.
6.1.4. Wydzielanie
Część nabłonków przystosowanych jest do pełnienia funkcji wydzielniczej. Wyróżnia się wydzielanie wewnętrzne (do wnętrza organizmu, jak hormonów, wydzielinę określa się tu jako „inkret”)