Kosmetologia t. 1. Отсутствует
Fibroblasty i fibrocyty to te same komórki. Końcówka „-blasty” sugeruje formę młodocianą, macierzystą, o aktywniejszym metabolizmie, charakterystyczną dla tkanek wzrastających i zabliźniających się. Fibrocytami określa się te same komórki w fazie nieco mniej aktywnego metabolizmu; mogą one w miarę potrzeb ponownie intensyfikować syntezę składników substancji międzykomórkowej.
Histiocyty to makrofagi tkanek łącznych. Mają zdolność do ruchu pełzakowego oraz do fagocytozy. Powstają z monocytów w szpiku kostnym, trafiają do krwi, stamtąd do otaczających naczynia krwionośne tkanek łącznych. Ulegają tam różnicowaniu, tzn. w zależności od charakteru konkretnej tkanki przekształcają swój metabolizm pod kątem środowiska. Ich funkcją jest rozpoznawanie i niszczenie mikroorganizmów. Ze względu na to muszą syntetyzować receptory umożliwiające rozpoznanie patogenów (TLR – Toll-like receptors, receptory Toll-podobne), czynniki cytotoksyczne służące do ich zabijania, cytokiny, dzięki którym kontaktują się z innymi komórkami, oraz enzymy umożliwiające swobodne przemieszczanie się w tkankach łącznych (kolagenazy, glikozaminoglikanazy itd.).
Dlatego właśnie każde zapalenie (w tym reakcja alergiczna, infekcja itd.), szczególnie przewlekłe, niszczy tkanki łączne.
Mastocyty (inaczej: komórki tuczne lub labrocyty) również są komórkami biorącymi udział w reakcjach zapalnych, syntetyzującymi mediatory zapalenia, takie jak histamina, heparyna, prostaglandyny, leukotrieny, czynnik aktywujący płytki itd. Czynniki te powodują m.in. rozszerzanie i rozszczelnienie naczyń krwionośnych (aby mogły z nich migrować leukocyty). Ponadto wydzielają czynniki chemotaktyczne dla eozynofilów i neutrofilów (czyli czynniki powodujące gromadzenie się tych komórek) oraz reaktywne formy tlenu mające za zadanie niszczyć drobnoustroje. Uwalnianie tych substancji przez mastocyty uzależnione jest m.in. od aktywowania receptorów dla immunoglobulin IgE oraz TLR.
Komórki plazmatyczne powstają z limfocytów B. Ich podstawową funkcją jest produkcja przeciwciał (immunoglobulin), również one są więc częścią układu odpornościowego tkanek łącznych. W tych ostatnich można znaleźć także inne komórki krwi, leukocyty. Przechodzą one do tkanek łącznych z naczyń krwionośnych w miarę potrzeb, czyli w razie rozpoczynającego się zapalenia, ulegając aktywacji w drobnych żyłkach za naczyniami włosowatymi.
Więcej informacji o komórkach tkanek łącznych zamieszczono w rozdziale 7.
6.2.5. Rodzaje tkanek łącznych
Do tkanek łącznych zalicza się:
• tkankę łączną właściwą (zwartą o przebiegu włókien regularnym i nieregularnym oraz luźną),
• tkankę tłuszczową (żółtą i brunatną),
• tkanki chrzęstne,
• tkanki kostne,
• tkankę galaretowatą,
• tkankę siateczkowatą,
• krew.
W skład tkanki podskórnej i skóry właściwej wchodzą tkanki łączne właściwe oraz tłuszczowe, które zostaną opisane poniżej.
■ Tkanki tłuszczowe
Istnieją dwa rodzaje tkanek tłuszczowych: brunatna i żółta. Brunatna, charakterystyczna dla wczesnych etapów życia organizmu, z wiekiem jest stopniowo zastępowana przez tkankę tłuszczową żółtą.
Komórki tkanki tłuszczowej żółtej (lipocyty, adipocyty) mają w przekroju kształt okrągły/owalny, ze spłaszczonym jądrem komórkowym, które wraz ze zredukowanymi organellami komórkowymi i cytoplazmą jest zepchnięte na obrzeże komórki przez wielką kroplę tłuszczu wypełniającą prawie całą objętość komórki. W przekroju w płaszczyźnie jądra komórkowego tworzy to obraz „pierścionka z oczkiem”. Taka budowa sugeruje przeznaczenie tkanki tłuszczowej do długoterminowego magazynowania materiału zapasowego w postaci tłuszczów (triglicerydów). Komórki tkanki tłuszczowej brunatnej posiadają rozbudowane organelle komórkowe, zwłaszcza mitochondria, oraz wiele drobnych kropelek tłuszczu. Taka organizacja ma na celu szybki dostęp do materiału zapasowego (większa powierzchnia kontaktu), z możliwością gwałtownego uwalniania energii. Mitochondria komórek tkanki tłuszczowej brunatnej mają specyficzną budowę, są celowo „uszkodzone”, zmodyfikowane: wskutek wbudowania białka termogeniny w błonę nie mogą utrzymać gradientu stężeń protonów, koniecznego do syntezy ATP (adenosine triphosphate – adenozyno-5′-trifosforan) dzięki uwolnionej w mitochondriach energii. Z tego powodu energia ta się rozprasza, ogrzewając tkankę i przepływającą przez nią krew. Tkanka tłuszczowa brunatna jest więc nastawiona na termogenezę, ogrzewanie organizmu niemowlęcia, dopóki nie udoskonalą się inne mechanizmy termoregulacji.
Dla osoby dorosłej największe znaczenie ma tkanka tłuszczowa żółta. Jej część zlokalizowana jest głęboko wewnątrz organizmu, otacza narządy wewnętrzne, wyścieła różne lokalizacje, towarzyszy szpikowi kostnemu, natomiast część leży płytko, jako tkanka podskórna (zob. podrozdz. 6.3.4).
■ Tkanki łączne właściwe
Do tkanek łącznych właściwych zalicza się tkankę łączną właściwą luźną oraz zwartą. Zawierają one wszystkie omówione wcześniej elementy tkanek łącznych – komórki, włókna, istotę podstawową. Różnią się proporcjami tych składników. W tkance łącznej właściwej luźnej przeważa istota podstawowa, wśród komórek zwłaszcza leukocyty, natomiast w zwartej jest znacznie więcej włókien kolagenowych. Mogą one mieć nieregularny przebieg lub równoległy z bardzo ścisłym upakowaniem. Na podstawie tego układu dzieli się tkanki łączne właściwe zwarte na te o przebiegu nieregularnym, jak w warstwie siateczkowatej skóry właściwej, twardówce, torebkach łącznotkankowych, i regularnym, jak w ścięgnach, więzadłach, powięziach. Tkanka łączna właściwa luźna buduje częściowo skórę właściwą, tkankę podskórną, towarzyszy mięśniom, naczyniom krwionośnym, limfatycznym, nerwom, leży pod nabłonkami układów oddechowego i pokarmowego, tworzy krezkę. Lokalizacje te, wraz z licznymi leukocytami obecnymi w tej tkance, łatwo skojarzyć z faktem, że są to obszary szczególnie narażone na inwazję pasożytów czy mikroorganizmów chorobotwórczych.
6.3. Budowa histologiczna skóry
Skóra ma budowę warstwową. Kolejne warstwy od zewnątrz to naskórek, skóra właściwa i tkanka podskórna (ryc. 6.3). Jest to duży narząd, stanowiący do kilkudziesięciu procent masy ciała, choć może się to wahać w znacznym zakresie w zależności od tego, czy uwzględni się tkankę podskórną i jak bardzo jest ona rozbudowana. Skóra jest narządem oddzielającym środowisko zewnętrzne od wewnętrznego środowiska organizmu. Musi stanowić barierę dla potencjalnie szkodliwych czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony przed utratą wody i infekcjami, ale jednocześnie musi zapewnić kontrolowaną wymianę substancji z otoczeniem i odbiór bodźców ze środowiska.
Rycina 6.3.
Warstwy skóry: a – naskórek; b – skóra właściwa; c – tkanka podskórna.
6.3.1. Naskórek
Najbardziej zewnętrzną warstwą skóry jest naskórek (łac. epidermis), zbudowany z nabłonka wielowarstwowego płaskiego rogowaciejącego. Ze względu na fakt, że żywe komórki, otoczone błonami komórkowymi (ale nie ścianami), mogą przetrwać tylko w środowisku wodnym, najbardziej zewnętrzne warstwy komórek, sąsiadujące