Kosmetologia t. 1. Отсутствует
(MHC – major histocompatibility complex) komórkom T. Charakterystyczna dla komórek Langerhansa jest obecność tzw. ziaren Birbecka – rodzaju organelli komórkowych o niewyjaśnionej dotychczas funkcji (sugeruje się ich związek z fagocytozą swoistą realizowaną przez te komórki). Nie wytwarzają one połączeń z innymi komórkami.
Komórki Merkla są położone w warstwie podstawnej i połączone z innymi komórkami poprzez desmosomy. Najistotniejszą ich funkcją jest czucie skórne: wraz z zakończeniami nerwowymi tworzą ciałka czuciowe Merkla. Ponadto syntetyzują wazoaktywny peptyd jelitowy, pankreostatyny oraz enkefaliny, które są gromadzone w pęcherzykach wydzielniczych widzialnych w tych komórkach w mikroskopie świetlnym.
Melanocyty również są zlokalizowane w warstwie podstawnej, jednak posiadają wypustki docierające nawet do warstwy ziarnistej. Jest ich, bez względu na rasę, około 2000/mm2 na twarzy i przedramionach, a 1000/mm2 na pozostałych częściach ciała. Nie są to komórki pochodzenia nabłonkowego, lecz nerwowego, skąd migrują do naskórka w czasie rozwoju płodowego. Produkują barwnik naskórka (obecny również m.in. we włosach i tęczówce) – melaninę. Istnieją trzy rodzaje melaniny.
Pierwotna forma to neuromelanina, syntetyzowana w ośrodkowym układzie nerwowym. Jednak w okresie ewolucji człowieka, kiedy zmienił on środowisko życia na otwarte sawanny i utracił owłosienie ciała, aby sprawniej oddawać ciepło, konieczna się stała inna niż włosy ochrona naskórka przed nadfioletem. Do tego celu wykorzystana została melanina, wystarczyło przesunięcie części komórek zdolnych do jej syntezy do naskórka.
W naskórku obecne są dwa rodzaje melaniny. Eumelanina jest czarna lub brązowa, feomelanina – pomarańczoworóżowa. Ilość i sposób dystrybucji tych barwników decyduje o zabarwieniu ciała, włosów, tęczówki. Więcej informacji o barwniku skóry i związanych z nim zagadnień zamieszczono w rozdziale 7.
Rycina 6.5.
Budowa naskórka cienkiego i skóry właściwej: a – warstwa siateczkowata skóry właściwej; b – warstwa brodawkowa skóry właściwej; c – warstwa podstawna naskórka; d – warstwa kolczysta naskórka; e – warstwa ziarnista naskórka; f – warstwa rogowa naskórka.
6.3.2. Połączenie skórno-naskórkowe
Z łącznotkankową skórą właściwą naskórek (jego warstwa podstawna) związany jest poprzez błonę podstawną (zob. podrozdz. 6.1.1). Naskórek zbudowany jest ze zwartych, ściśle połączonych warstw komórek. Aby taka struktura nie miała tendencji do oddzielania się od tkanki łącznej, błona podstawna jest silnie połączona zarówno z naskórkiem, jak i ze skórą właściwą.
Od strony naskórka połączenie jest utworzone przez hemidesmosomy i przyczepy ogniskowe. Hemidesmosomy to struktury o budowie desmosomów (zob. podrozdz. 6.1.3), ale tylko od strony komórki warstwy podstawnej. Od drugiej strony nie ma oczywiście komórki, nie tworzy się płytka mocująca, białka adhezji komórkowej dochodzą więc do samej błony podstawnej, wiążąc się do lamininy i fibronektyny. Nie są to kadheryny, jak w desmosomach, lecz integryny (kadheryny są zależne od wapnia). One również łączą filamenty aktynowe z błoną podstawną w przyczepach ogniskowych.
Do skóry właściwej błona podstawna jest „przyszyta” pętlami kolagenu typu VII, które oplatają białka blaszki gęstej i docierają do włókien kolagenowych blaszki siateczkowatej, wiążąc się z nimi tzw. płytkami kotwiczącymi (anchoring plaques). Ponadto blaszkę gęstą wiążą z włóknami sprężystymi białkowe mikrofibryle. Ścisłość połączenia jest zwiększona przez drobne uwypuklenia blaszki gęstej, dochodzące aż do włókien kolagenu typu III.
Granica skórno-naskórkowa jest silnie sfałdowana w obszarach, gdzie powierzchnia ciała narażona jest na tarcie i kontakt z ciałami stałymi (zwłaszcza dłonie, stopy). Zwiększa to pole powierzchni wiążącej naskórek do skóry właściwej, co dodatkowo zabezpiecza przed rozwarstwieniem (ryc. 6.5). Jeśli jednak wskutek powtarzającego się, dużego nacisku i przesunięć naskórka wiążące struktury zostaną rozerwane, naskórek się rozwarstwi lub oddzieli od skóry właściwej, a do powstałej przestrzeni napłynie płyn tkankowy, utworzy się pęcherz. Sfałdowanie granicy skórno-naskórkowej i zwiększenie powierzchni jest również korzystne ze względu na zaopatrywanie naskórka w substraty metabolizmu. Nabłonki nie są bowiem ukrwione, zaopatrywanie odbywa się przez dyfuzję z tkanki łącznej. Zwiększenie powierzchni kontaktu usprawnia wymianę substancji. Sfałdowanie powstaje przez uwypuklanie się naskórka w stronę skóry właściwej (punktowo – sople naskórkowe, i liniowo – listewki naskórkowe, tworzące np. linie papilarne) oraz uwypuklanie się skóry właściwej w kierunku naskórka (brodawki skórne).
6.3.3. Skóra właściwa
Skórę właściwą (cutis vera) tworzą dwie warstwy, bez wyraźnej granicy między nimi (ryc. 6.6).
Rycina 6.6.
Budowa skóry właściwej: a – naskórek; b – warstwa brodawkowa skóry właściwej (włókna kolagenowe drobniejsze); c – warstwa siateczkowata skóry właściwej (znacznie grubsze włókna).
Warstwa brodawkowa sąsiaduje bezpośrednio z błoną podstawną. Jest zbudowana z tkanki łącznej właściwej luźnej, a więc takiej, w której sieć włókien jest stosunkowo delikatna, a ilość istoty podstawowej substancji międzykomórkowej – duża. Nazwa pochodzi od brodawek skórnych, czyli uwypukleń tkanki w kierunku naskórka. Do brodawek dochodzą naczynia krwionośne, są w nich również rozmieszczone ciałka czuciowe. Charakterystyczna jest w tej warstwie obecność włókien oksytalanowych, w większości przebiegających prostopadle do powierzchni skóry. Wewnętrzną granicę warstwy brodawkowej stanowi splot powierzchniowy (podbrodawkowy). Jest to obszar, w którym sieć tętnicza łączy się z siecią żylną. Drugi taki obszar (splot głęboki) leży na granicy skóry właściwej i tkanki podskórnej.
Między tymi dwoma splotami leży warstwa siateczkowa skóry właściwej, chociaż granica nie jest wyraźna. W obszarze warstwy siateczkowej zlokalizowana jest jeszcze trzecia sieć żylna, ale nie tworzy ona splotu z tętniczą (te są tylko dwie). Włókna sprężyste występują w tej warstwie w postaci włókien elauninowych, biegnących równolegle do powierzchni skóry; są one położone w obszarze zewnętrznym (od strony warstwy brodawkowej). Głębiej leżą dojrzałe włókna sprężyste. Włókna kolagenowe w warstwie brodawkowej są stosunkowo cienkie i delikatne, a w warstwie siateczkowej znacznie grubsze i gęste, co określa tę tkankę jako łączną właściwą zwartą. Funkcjonowanie skórnych naczyń krwionośnych i inne aspekty czynności skóry właściwej omówiono w rozdziale 7.
6.3.4. Tkanka podskórna
Tkanka podskórna (tela subcutanea lub hypodermis) zbudowana jest z licznych tzw. zrazików tkanki tłuszczowej żółtej (zob. podrozdz. 6.2.5), czyli skupisk dziesiątek/setek adipocytów otoczonych torebkami z tkanki łącznej właściwej. Zraziki są obficie ukrwione i unerwione.
Dystrybucja podskórnej tkanki tłuszczowej jest uzależniona od płci, ponieważ o jej rozwoju w określonych okolicach decyduje stężenie hormonów płciowych. Jej wzrost w konkretnych lokalizacjach, różnych u kobiet i mężczyzn, intensyfikuje się w okresie dojrzewania. U mężczyzn tkanka ta gromadzi się w okolicy barków, karku, lędźwiowo-krzyżowej, u kobiet zaś na biodrach,