Ena Murray Omnibus 22. Ena Murray
en sukkelende gemeenskappies.”
’n Vreemde trek op haar gesig het my laat swyg en sy het stil gesê: “Jy moet in die Karoo gebore en getoë wees om daardie droë vlaktewêreld lief te hê en te waardeer. Eendag sal ek jou meer vertel van daardie godverlate wêreld.” Die groenbruin oë was ernstig. “Dis juis dié wêreld wat allermins van God verlate is. Hy is juis dáár baie naby. Jy is daar altyd bewus van Hom.” Sy het effens geglimlag vir die uitdrukking in my oë, soos ’n grootmens teenoor ’n onkundige kind. “Ek sal jou dan ook vertel van die sukkelende mensies van daardie wêreld – en van die skatryk boere. Maar ek was nooit deel van die gegoede gemeenskap nie. Ek was deel van die sukkelende sukkelaars.”
Ek was vir die eerste keer in jare skielik sonder woorde. “Ek het nie bedoel … Ek meen, ek het nie …” Ek kon nie glo dat ek so onbeholpe na woorde soek nie.
Sy het vreemd geglimlag. “Ek weet. Maar ek sal jou graag eendag van my wêreld en my mense wil vertel. Sal jy luister?”
Daar was intense verlange in haar stem en ek het besef dat Salome eensaam is. Die gedagte het my egter nie verbaas of geskok nie. Dit mag belaglik klink om te sê dat ’n vrou wat die hele land aan haar voete het, eensaam is, maar ek het genoeg van die werklikhede van die glanslewe geweet om te begryp dat dit eensaam kan wees daar bo – en Salome was al vir ’n lang tyd bo.
“Ek sal graag luister,” het ek geantwoord en dit opreg bedoel. Hierdie vrou het my al hoe meer begin boei.
Haar blik was baie reguit. “Jy bedoel dit werklik?”
“Natuurlik. Hoekom nie sommer nóú begin nie?” het ek haar aangemoedig en met my glasie droëwyn tussen my vingers gespeel, my oë intens op haar, gefassineer deur elke gesigsuitdrukking, elke verandering van stemtoon. Salome was nie besig om toneel te speel nie. Daarvoor was die verhaal te diep, te lewenswaar.
Bessie Truter was ’n mooi vrou, maar omdat sy so onvroulik groot en grof gebou was, het min mense dit opgemerk. Sy het haar man geheel en al oorheers. Jan Truter het selde of nooit iets te sê gehad. Met sy benerige gestalte en geboë skouers was hy die swygsame slaaf op die klein Karooplasie. Van soggens sonuit tot ná donker het hy sy stil gang gegaan, gewillig en gedweë. Toe hy die dag sterf, net so stil en sonder woord soos sy lewe was, het sy heengaan net ’n vae rimpeling op die oppervlak van die gesin se lewens gelaat en ewe vinnig weer verdwyn.
Uit hierdie huwelik is twee seuns binne ’n tydperk van drie jaar gebore. Karel en Jan. Tien jaar ná hulle sou ’n dogter skielik haar verskyning maak – ’n gebeurtenis waaroor Bessie Truter skaam was. Weer ’n baba ná soveel jare en dit op háár ouderdom! Wat sal die mense van haar dink?
Die baba sou Johanna heet – ’n goeie, egte boerenaam. Dit was egter die twee broers wat aangedring het dat sy Salome genoem moet word, ’n naam wat glad nie by een van die twee ouers veel byval gevind het nie, maar die twee broers het gewen.
Dit was ook die twee broers wat van haar babadae af die grootste rol in Salome se lewe gespeel het. Bessie Truter het haar nie veel aan haar laatlammetjie gesteur nie, en teen die tyd dat sy skool toe moes gaan, was Stil Jan Truter, soos hy bekend gestaan het, dood en was dit Bessie wat die boerderytjie net buite die dorp om den brode aan die gang moes hou. Oënskynlik het dit haar nie swaar geval nie. Haar groot, ruwe hande het raak gevat en daar was min wat haar manlike kollegas haar kon vertel. Nietemin, hoe bekwaam daardie paar hande ook al was, met hulle kon sy haar gesin nie uit die armoede uitwerk nie.
Die twee broers het hul sussie verafgod en maar met baie gebreke die rol van ouers vertolk. Vir die jong dogtertjie het hulle die wonderlikste mense op aarde gebly. Hul liefde was haar sekuriteit.
Wat sy altyd sal onthou, is die speletjie wat hulle Sondagoggende gespeel het. Sondae kon die seuns later slaap as gewoonlik en dan het Salome stilletjies weggesluip na die buitekamer. Wanneer sy haar kop om die deur gesteek het, het Karel altyd bekommerd opgemerk: “Daardie ding is al weer hier. Wat sal ons met haar maak?”
Soos klokslag sou Jan antwoord: “Kom ons gooi haar by die venster uit!”
Salome het die speletjie geken en geweet wat gaan kom. Sy het gillend saamgespeel terwyl hulle haar aan die voete en arms deur die lug geswaai het. Net as dit dan lyk asof sy deur die oop venster na buite gaan seil, het hulle al drie in ’n laggende bondel op die bed neergesak. Watter wonderlike broers was hulle nie!
Toe sy nege jaar oud was, is haar broers die veld in agter ’n jakkalsspoor aan en Karel, die jongste, het teen ’n krans uitgeklim. Sy voet het gegly en hy het meters ver geval en op sy kop beland. Hy was nie dadelik dood nie. Dit was Salome, toe sy die volgende oggend vroeg langs hom gaan inkruip het, wat ontdek het dat hy koud en styf was. Haar jong, warm liggaam het van hom weggeruk en sy het vervaard uit die bed gespring.
Nooit sou sy die uitdrukking in Jan se oë vergeet toe sy hom wakker maak en vertel het nie. Hy was nooit weer dieselfde mens ná daardie oomblik nie. Sy ook nie.
Jan het meteens amper in ’n tweede Stil Jan verander. En sy … sy het toe nie geweet dat daar nog meer tragedies wag nie.
Nadat Jan die skool verlaat het, het hy die boerdery by sy ma oorgeneem en getoon dat hy dieselfde gewillige slaaf as sy oorlede vader sou wees. Ná ure se sloof in die genadelose Karooson het hy saans net ná aandete na sy kamer gegaan en die deur agter hom toegedruk.
Ná Karel se dood het dit stil geraak in die klein huisie van Bessie Truter, asof ’n deur finaal in daardie huis toegeklap het. Jan het ingetoë geword; Bessie Truter, oënskynlik onbewoë, het net nog harder as voorheen gewerk. Salome, die opgroeiende dogter, moes vir haarself sorg. Daar is selde gelag tussen die witgekalkte mure, en wanneer dit wel gebeur het, was dit gedemp, asof dit ’n oortreding was.
Ongemerk het Salome grootgeword. Iets het in haar begin roer, maar sy het self nie besef wát nie. Biologiese veranderinge het in haar liggaam plaasgevind, sonder dat haar ma of broer dit opgelet het. Maar in haar was die grootste nood. Dit was asof die wit mure van die eenvoudige huisie en die somber atmosfeer wat daar geheers het, haar wou doodwurg. Dis in hierdie tyd dat sy weggesluip het rivier toe en daar begin sing het, net om ’n bietjie uiting aan al die opgekropte gevoelens in haar te gee.
Toe vind die tweede groot gebeurtenis in haar lewe plaas. Uit hierdie gebeurtenis sou die beroemde Salome gebore word … en sou sy die hoogste offer bring wat ’n vrou kan bring. Maar dit het niemand nog geweet daardie dag toe haar broer Jan van die dorp af kom met ’n vaal, kleurlose meisie aan sy sy nie.
Dat sy haar skuld aan hierdie vrou eendag sou moes betaal met die kosbaarste wat sy het, was genadiglik nog in die skoot van die toekoms verberg …
2
Salome is besig om die klein voorhuis af te stof toe haar ma se stem uit die kombuis opklink.
“Is Jan dan nou nog nie terug van die dorp nie? Waar bly hy so lank?”
Sy weet haar ma verwag nie werklik ’n antwoord nie en sy gaan voort met haar taak, haar gedagtes nie by die karige meubels en deurgetrapte linoleum nie. Gedemp neurie sy die nuwe trefferdeuntjie wat sy gisteraand oor Jan se radio gehoor het. Dis pragtig! Sy wens dis al vanmiddag, dan kan sy rivier toe loop en dit daar uit volle bors sing.
Sy hou nie op met afstof toe die dreuning van Jan se bakkie opklink nie. Dis eers toe ’n tweede deur toeklap dat sy haar kop lig en in die rigting van die kombuis beweeg. Sy kom in die deur tot stilstand net toe Jan, met ’n vreemde vrou aan sy sy, in die buitedeur van die kombuis verskyn.
Bessie Truter kyk om van die swart stoof en verstrak.
Dan druk Jan, duidelik ongemaklik, die vreemde vrou dieper die kombuis binne.
“Wie is dit dié, Jan?” vra sy ma op haar kenmerkend ongepoleerde wyse.
Salome sien hoe die skraal gestalte verstrak, sien die vrees in die blou oë van die vaal gesiggie en sy gee instinktief ’n tree nader.
“Dis … Rosalie, Ma. Ons is vanoggend getroud.”
Dit is grafstil in die beknopte kombuisie. Skielik knetter die vars stompe