Abel se lot. Chris Karsten
Kan Pa my hoor?” roep hy brug toe.
Hy luister. Niks nie.
Harder: “Pa!”
Geen antwoord nie.
Milo voel die paniek in hom, dit smoor sy keel, laat jaag sy hart. Miskien is sy pa gewond. Miskien is hy besig om dood te bloei op die brug. Maar hy durf nie agter die sandsakke en muur uitkom nie. As hy uitkom, is hy dood, dit weet hy. Dan is daar géén hoop vir sy pa nie.
Milo is maer, dog taai soos ’n sening. Ál Sarajewo se kinders is maer. Maer en taai, en hulle weet hoe om te oorleef. Om sy pa te red, kan Milo nie ure wag tot dit donker is nie. Hy beur aan ’n sak vol sand, rol dit af op die bak van sy waterkar. Die plank kraak. Hy weet nie hoe sterk die as is nie, hoeveel sandsakke die plankbak kan dra voor dit meegee nie. Hy rol ’n tweede sak op die eerste een, hoor weer die gekraak, nou onheilspellender. Besluit om nie ’n kans te waag met ’n derde sak nie.
Hy stoot die waterkar agter die muur uit, sy blik op die sewende verdieping van die gebou. Sien die rookdamp, hoor die dowwe slag van die koeël in een van die sakke op sy waterkar.
Skuilend agter die twee sakke kruip en hyg en stoot Milo sy waterkar agteruit in die rigting van die brug. Tydsaam, want die wa met die sakke is swaar. Tussen die skote tel hy. Die tempo is nou vinniger, die koeëls minder akkuraat gegroepeer, asof die skut se ongeduld die oorhand kry.
By sy pa sien hy die bloed.
“Pa …”
Sy pa tuur met halfgeslote oë die lug in. Tussen sy lippe, effe van mekaar weggetrek, glim die nat wit van ’n tand. Sonder sy bril is sy pa se oë vreemd en bleek. Die bril lê onder sy kop, een van die lense in fyn glassplinters. ’n Hoek van die wit sakdoek is steeds tussen sy vingers; die boek het uit sy ander hand geglip. Die omslag het rooi smeersels op van sy lang vingers waarvan bloed drup en begin stol.
“Nee …” snik Milo, lig sy pa se kop tussen sy hande op.
Hy loer van onder die waterkar na die fasade van die gebou waar die onsigbare sluipskutter skuil. Gaan lê langs sy pa, die liggaam nog warm, asof hy net dut.
Milo lê lank so langs sy pa. Die koeëls wat steeds in die sandsakke doef, doef, doef is net vae geluide in ’n ander tyd, ’n ander wêreld.
Dan is dit stil, en dis die stilte wat hom uit sy beneweling wek. Hy stoot sy bolyf met ’n arm op, loer oor die sandsakke op na die gebou. Gaan sit dan kruisbeen langs sy pa, vou die bril se oorstukke toe, druk dit in sy pa se baadjiesak. Hy reik na die wit sakdoek en vee die bloed van sy pa se voorkop en hare af.
Hy draai sy gesig na die weste toe. In die laaste lig van die son is die voue van die berghange van Bjelašnica en Igman bedek met lang, diep skaduwees. Die miswolke verkleur soos bloed wat in water vloei.
Hy strek sy bene uit en gaan lê weer langs sy pa, ’n hand teen sy pa se wang sodat hy die baardstoppels teen sy palm kan voel. Hy lê en wag vir die son om weg te sak. Hy sluit nie sy oë nie, lê en kyk hoe die lig vervaag en die grysheid oor die brug en stad al donkerder raak. Tussen die newels van die wolke sien hy die eerste sterre flikker, en kyk hoe een in ’n lang vonkende boog in die hemel sterf.
Terwyl Milo vir die beskerming van die nag wag, begin ’n saadjie in die warboel van sy kop wortelskiet sonder dat hy daarvan bewus is. Sy ma was reg, dink hy, niemand kan vertrou word nie. En in die vuil straat op die brug waar sy pa se bloed in die sand en stof stol, weet hy dat alles verander het. Hulle lewe as gesin is nou onherroeplik anders: syne, en dié van sy ma en sy suster Kaja, net nege jaar oud.
Hulle was eens sewe in daardie beknopte woonstel in Stross-mayer, maar soos elke ander familie in Sarajewo is hulle uitgedun. Sy oupa in die watertou, sy ouma in die broodtou. Maar die ergste, tot vandag, was Jasmina in die laaste sneeu voor die somer, daar teen die hang van die Jahorina-berg waar die items vir vroueski in 1984 se Olimpiese Winterspele plaasgevind het.
Sy ma het stiller geword ná Jasmina se dood. Ook sy pa. Álmal het stiller geword. In hulle woonstel word nie meer gelag nie.
Hoe lank hy daar lê, weet hy nie. Toe hy sy oë oopmaak, lê die nag oor Sarajewo. Teen sy hand is sy pa se wang nou koud.
Milo kom stadig orent. Net hier en daar is nog ’n gloeilamp in ’n straatlig, ver uitmekaar. Hy steun sag terwyl hy die eerste sandsak van die waterkar kantel, en kreun harder met die tweede een. Sy pa se liggaam is, soos almal s’n, uitgeteer, maar Milo sukkel om hom op die wa te kry, op sy rug sodat sy voete en onderbene agter kan afhang. Met sy hand op die stang loer hy vir oulaas op na die gebou waaruit die skote gevuur is. Dan sleep hy die wa met sy pa van die brug af, om die skerp draai met die skermmuur en sandsakke en waarskuwingsbord, tot onder in die oewerstraat, terug na die ou dorp toe.
In Bašcaršija, in ’n steeg agter die Sebilj-fontein, nou opgedroog, is dokter Buzuk. Dokter Buzuk sal weet wat om te doen. Hy sal help om sy pa van die wa af te lig en in te dra. Dokter Buzuk sal sy pa versorg en dan, wanneer sy pa versorg is, sal Milo Strossmayer toe loop waar sy ma nou al angstig moet wag, sy en Kaja.
Hy dink aan die angs op sy ma se skraal gesig terwyl hy sy waterkar met sy pa se liggaam oor die keistene trek, verby die plein van die katedraal, met Ferhadija langs die ou buurt binne. Kop onderstebo is hy onbewus van die stom gesigte agter die kantgordyne van vensters. Hulle ken Milo en sy waterkar, en hulle het Tomislav Borić geken.
“Jy kan hier sit en wag, Milo. Wil jy tee hê?”
Milo skud sy kop. Dokter Buzuk het sy pa ondersoek en oor die burgerbandradio die lykswa van die Kuševo-hospitaal ontbied.
“Ek sal die boodskap vir jou ma vat.”
Milo skud weer sy kop. “Ék sal. Ek sal vir haar vertel.”
“Ek sal saamgaan.”
“Nee.”
“Wag tot ek klaar is.”
“Nee.”
“Vat twee slaappille vir haar. Die skok sal groot wees.”
“Sy’t dit verwag.”
“Gee vir haar die pille, een vir vanaand. Wil jy ook ’n pil hê?”
“Nee.”
“Jy moet huil, Milo. Dis al wat help. Jy moet huil, nie opkrop nie.”
“Ek moet sterk wees vir my ma. En vir my suster.”
“Ek kom woonstel toe wanneer hulle jou pa kom haal het. Wag daar vir my, sê vir jou ma ek’s op pad.”
Milo stap in die nag uit. Hy trek sy leë wa deur die ou buurt se smal steë, wonder hoe hy die nuus aan sy ma gaan oordra.
Maar sy sal sien, dink hy. Sy sal op sy gesig sien dat sy pa nie terugkom nie, aan die trane op sy wange, die bewerasie wat sy hele lyf laat ruk. Sy ma het dit vermoed, en wanneer hy die deur oopmaak, sal sy weet dat sy reg was.
5. Bujumbura, Burundi, Hede
Die pasiënt sit roerloos, asof sonder lewensfunksies. Hy háát dit as vreemde mense aan hom vat, veral hierdie betasting van vingers aan sy gesig. ’n Gesig is vir hom byna heilig, meer intiem as enige ander deel van sy liggaam.
Hy kom dit nie agter nie, maar dit is met ingehoue asem dat hy die kussings van die dokter se vingers oor die vel van sy gesig verduur. Die dokter is die eerste mens wat aan sy gesig vat. Nie eens sy moeder het dit gedoen nie, nie so lank hy kan onthou nie.
Eers toe die dokter op die stoel voor hom terugleun, so naby dat hulle knieë aan mekaar raak, ontsnap die asem sag oor sy lippe. En knip die lid van die pasiënt se lui oog, soos die trae sluiter van ’n ou kamera. Dié ooglid het ’n wil van sy eie, uit pas met die ander een. Daaraan kan niks gedoen word nie.
“Die