Eendekuil. Tryna du Toit
niks nie, en saam stap hulle drie na die waenhuis. Op die perd lyk sy groter as wat sy werklik is, dink Kosie, toe hy sien dat haar kop maar net tot by sy skouer kom waar sy langs hom stap.
Rex lê daar in die waenhuis nog net soos Jonas hom neergesit het. In stilte kyk hulle af na die hond: die aaklige, bloedbevlekte bek met die stukkies wol en vleis wat nog aan die gevaarlike kake vaskleef, die lang rooi tong, die wydstarende oë, die koeëlwond deur sy kop. Dis nie ’n mooi gesig nie en besorg kyk Kosie na Esther. Haar gesig is wit, haar lippe styf opmekaar gepers, haar oë byna swart van ontsteltenis.
“Rex!” hoor hy haar verwytend sê, en daar gaan ’n rilling deur haar. Hy steek sy hand in meegevoel na haar uit. Hulle was nog altyd groot maats en hy is jammer vir haar, maar sy staan weg van hom af, nader aan haar pa, en maak of sy nie sy hand sien nie. Vererg draai hy weg. As sy haar dan wil opruk, kan sy na die maan gaan. Dis tog nie sy skuld dat die hond dol geword het en verwoesting aangerig het onder sy skape nie. Hy sou graag vir oom Gideon wou gehoor het as Rex onder sy skape begin byt het.
Hulle gaan in die huis in om koffie te drink, maar die atmosfeer bly gespanne. Boel kom ook binne en gaan soos gewoonlik by Kosie se voete lê, en dis of Esther en haar pa al twee verder verstyf. Oom Gideon gesels maar oor die oorlog daar in Europa, maar oor die kwessie tussen hulle praat hy nie. Hy het nog nie ’n woord in verband met skadevergoeding gerep nie. Esther sit eenkant en drink haar koffie. Sy neem glad nie deel aan die gesprek nie, en Kosie se onrus word vinnig groter.
Toe die Bruwers opstaan om te vertrek gaan staan Kosie reg voor oom Gideon. Sy jong gesig lyk ongelukkig, maar hy is vasberade en beslis.
“En nou, Oom?” vra hy.
’n Paar tellings kyk hulle in mekaar se oë, dan sê die oubaas vererg: “Ek weet nie, man. Gee my eers kans om ’n bietjie oor die ding te dink. Ek is verduiwels jammer. Ek het nooit gedroom dat Rex so iets sal doen nie. Maar jy kan darem nie verwag dat ek sommer so goedsmoeds moet onderneem om vir die spulletjie goed te staan nie. Ons moet eers vasstel hoe Rex daar by die ooie gekom het. Hy kon onmoontlik oor die jakkalsdraad gespring het. Iemand moes baie agterlosig gewees het. En ek dink ook nie hy was alleen nie. Waar is daardie brak van Jonas?”
Die humeur wat Kosie so lank met groot moeite bedwing het, dreig om hand uit te ruk. Oom Gideon is baie ouer as hy, maar oom Gideon soek nou moeilikheid. Kortaf antwoord hy terwyl hy wegdraai: “Ek dink ons sal hom by Jonas se stroois kry. Ek het hom gesê om te sorg dat hy nie by die dooie skape kom nie, en Jonas het belowe om hom by die stroois te hou. Kom ons ry gou daarheen.”
Die oubaas aarsel ’n oomblik, dan sê hy koel: “Asseblief. Dit kan geen kwaad doen nie.”
Dié keer het hy nie eens probeer om vir Esther in die saal te help nie. Maar sy het ook geen hulp nodig nie. Gemaklik, met ’n enkele ligte sprong, lig sy haarself in die saal.
Die hond lê lui uitgestrek in die son en slaap langs die stroois en spring op toe hulle naderkom. ’n Lang, maer windhond wat so vlug soos die wind is. Kosie roep die hond nader en springerig, oorvriendelik, kom hy dadelik nader gedraf.
Skerp kyk die oubaas na die windhond, maar hy klim nie eens van sy perd af nie.
“Het jy hom gister ondersoek?” vra hy vir Kosie.
’n Lang oomblik kyk Kosie hom vol in die gesig, dan sê hy stadig, met nadruk: “Nee, oom Gideon. Die hond was gister nie naby daardie kamp nie.” En skielik vererg, roep hy uit: “Magtig, Oom, dink Oom nou waarlik ek sal die hond hier aanhou as ek weet dat hy skape vang?”
Oom Gideon antwoord nie. Hul groet is koel en styf. Met ’n frons op sy gesig kyk Kosie hulle agterna. Hy is bitter teleurgesteld. Oom Gideon het een maal weer teruggedraai asof hy nog iets wou sê, maar hy het nie sover gekom nie. Miskien het die frons op sy jong buurman se gelaat hom laat aarsel, miskien het hy hom maar net bedink, maar hy het skielik sy perd omgetrek en op ’n vinnige galop is hy en sy dogter daar weg.
Kwaad, omgekrap en diep teleurgesteld is Kosie terug huis toe. As Barry net hier was. Hy het hom so bitter nodig. Sal hy nie maar ’n telegram stuur en hom vra om dadelik te kom nie? Maar wat kan Barry doen? Die koeël is deur die kerk en selfs Barry kan nie weer sy ooie lewendig maak nie.
Hy is nou meer vasbeslote as ooit tevore dat oom Gideon hom vir die skade moet vergoed. As die oubaas ’n ander houding ingeneem het, dadelik sy opregte spyt oor die voorval te kenne gegee het en aangebied het om hom vir die skade te vergoed, sou hy hom ook tegemoet gekom het. Maar nie nou nie. Oom Gideon sal sy skade ten volle vergoed, al moet hy hom ook hof toe sleep.
Diep ingedagte lei hy sy perd terug huis toe. Hy sal dadelik werk moet maak van die saak.
Solank Selina besig is om ontbyt klaar te maak begin hy aantrek, en ’n halfuur later is hy en Boel weer in die motor op pad dorp toe.
Kosie hou met sy motor voor die kantore van Pienaar en Celliers, prokureurs van Saailaagte, stil. Andries Celliers is ’n oom van Barry en ook bekend as een van die knapste prokureurs in die omtrek. Kosie en klein Andries, sy seun, was vier jaar lank saam op universiteit gewees en hy het dikwels by die gesin aan huis gekom. Oom Andries sal hom kan help en hom goeie raad gee.
Tot sy groot teleurstelling is oom Andries in die hof besig en moet hy byna ’n uur lank op hom wag. Hy gaan toe maar intussen die veearts opsoek en dié belowe om nog in die loop van die oggend Eendekuil toe te kom. Daarna sit Kosie in oom Andries se kantoor en koerant lees tot Elaine Pienaar, ’n kleinniggie van Ben Pienaar en tikster in die kantoor, vir hom ’n koppie tee bring en by hom kom sit en gesels.
“Ek behoort glad nie eens vir jou tee te bring ná jy my so sleg behandel het nie,” verwyt sy hom glimlaggend.
“Vandag is ek ’n kliënt en moet jy my met die nodige respek behandel,” sê hy.
“Het jy toe mooi reën gehad?” wil sy glimlaggend weet. Elaine Pienaar is ’n aantreklike meisie van sowat drie en twintig jaar. Sy is lank en skraal gebou en het ’n pragtige vel en witgoue hare wat dadelik die aandag trek waar sy ook al gaan. Sy het op ’n klein Bolandse dorpie grootgeword en daar skoolgegaan. Haar pa het sy vroeg verloor, en ná haar ma se dood twee jaar gelede het sy ’n uitnodiging van die Pienaars om ’n paar maande by hulle te kom kuier gretig aangeneem. Die Pienaars se kinders is almal groot en uit die huis, en toe Ben se tikster besluit om te gaan trou was dit ’n uitgemaakte saak dat Elaine haar plek sou vul. Die Pienaars was goed vir haar, Ben Pienaar het haar ’n baie goeie salaris betaal, sy kon pragtig aantrek, en heel gou was sy een van die gewildste jong nooientjies op Saailaagte.
Kosie het haar eers maar net van ver af bewonder. Hy het hard gewerk op Eendekuil en homself maar min tyd vir ontspanning gegun. Daar was ook gedurig ’n paar jong kêrels wat soos bye om ’n heuningpot om haar gedraai het en hy het nie genoeg belang gestel om mee te ding nie. Buitendien het almal gedink dat sy en jong dokter Eric Frost spoedig hul verlowing sou bekend maak. Maar dokter Frost het aangesluit en is na die Noorde, en stadigaan het die ander jong kêrels ook padgegee. Piet Lemmer het ’n aanstelling in Pretoria bekom en is baie opgewonde weg om dadelik die nuwe betrekking te aanvaar. Jan Venter van Pampoenpoort is skielik getroud met ’n jong onderwyseressie wat ’n paar maande ná Elaine na Saailaagte gekom het, en toe Kosie eendag al sy moed bymekaarskraap en haar vra om die aand saam met hom na ’n bioskoopvertoning toe te gaan, het sy geredelik ingestem.
Daarna het hy haar dikwels uitgeneem. Oom Ben-hulle het hom af en toe genooi om daar by hulle te kom eet en hy en Elaine het ’n paar maal saam gaan dans. Soms het hulle saam tennis gespeel, maar verder as vriendskap het dit nie by hulle gekom nie. Hy het van die mooi blonde Elaine gehou en haar geselskap geniet, maar terug op Eendekuil het hy haar gou weer vergeet.
Terwyl hulle nou sit en tee drink, hou hy haar ongemerk dop, en soos altyd wanneer hy by haar is, word hy getref deur haar skoonheid. Sy is seker die mooiste meisie wat hy nog ooit gesien het, dink hy. Opgewek vertel sy hom die verhaal van die rolprent waarnatoe hy haar sou geneem het.
“Jy kan baie spyt wees dat jy dit gemis het, Kosie. Dis een van die beste prente wat ons vir ’n lang ruk gehad het.”
Hy glimlag.
“Ek