Moerbeibos. Dalene Matthee
glo jou, Miggel.” Die man het ’n bietjie safter geklink. “Maar ongelukkig is daar niks wat ek vir jou kan doen nie. Die kroongrond behoort nie aan my nie, ek is bloot aangestel om toe te sien dat die wet wat vir kroongrond neergelê is, in hierdie distrik uitgevoer word. Wat dink jy sal gebeur as almal sommer wederregtelik op kroongrond gaan huis opslaan?”
“Mister hoef nie oor die platrand verknies te sit nie. Solank as wat ek daar is, skiet ek die eerste een wat twee planke opmekaar wil kom spyker. Ek hou my oog elke dag oor die wêreld daar bo. Dis vir die kind se onthalwe wat ek daar woon.”
“Jammer, Miggel, ek kan jou nie daar toelaat nie. Al wat ek kan doen, is om redelik te wees en jou drie maande tyd te gee om ander heenkome te soek. Meer kan ek nie doen nie.”
“Ek verstaan,” het ek vir hom gesê.
En daar was nie onvrede tussen my en hom toe ek daar uit is nie, ons het mekaar ordentlik gegroet. Die dag daarna het Diepwalle se wagter White se woorde agterna kom bring: drie maande, dan moes ek af wees. Ek het vir die wagter gesê om soontoe te staan, hy trap op die patatranke wat ek besig was om in die grond te kry.
Ek het nie getrek nie. White het my gereeld laat waarsku of self gewaarsku wanneer ons mekaar gesien het. En seker goed ’n twee jaar daarna, toe tref ’n gelukkie my een reënerige middag bo in Rooiels-se-sleeppad, wat dinge agterna tussen my en White na vrindskap sou laat lyk. Kom ek die middag af op twee natgereënde, goed verdwaalde Engelsmanne met permissie in die sak om een olifant te skiet. Hulle moeilikheid het die môre begin toe die bruinman, wat gehuur was om vir hulle spoor en teken te soek, gesê het hy loop nie verder nie, hulle skiet nie na sy sin nie. Toe besluit hulle om self reg te kom, en toe kom hulle nie reg nie want hulle het nie geweet die Bos is só groot en só ruig nie. Hulle het gedink dis vir eenkant in en anderkant uit. Hulle vra my na die mooie kind op my rug en ek sê dis my Mirjam. En eers toe ek met hulle op pad is dorp toe, kom dit uit dat die een White se bloedneef uit Engeland is en die ander sy vriend.
Die volgende dag het ek Mirjam weggebring na my suster Hannie op Spruitbos-se-eiland, en twee dae lank met hulle in Kom-se-bos op die ou groot koei se spoor gebly en hulle bygestaan totdat sy plat gelê het en die kop afgekap en gesout was, want dié moes saam Engeland toe om teen ’n muur te kom. Sou seker maar goed gestink het.
Maar van toe af was White en die wagters se klaery ligter. Elke keer wanneer daar gerugte was van vreemdes wat weer op die dorp aangekom het met die skippe saam, het hulle op ander plekke grond gekry. Nie op die platrand nie. Van my kant af het ek gesorg dat White gereeld ’n blik heuning of ’n sak patats en ’n pampoen of twee kry. Nie om hom vas te maak nie, sommer om sy hande te was en omdat hy deur die jare so gek geraak het na Mirjam.
Vroeg in April van die jaar 1881 het ek weer die dag vir hom iets geneem en gevra of daar dan nog nie ’n kans was vir ’n stukkie grond op die platrand nie.
“Hier lê die brief, Miggel,” sê hy en wys na die papiere voor hom, “klaar geskryf om gepos te word aan Mister Laing, die Kommissaris van Kroongrond en Agent vir Immigrante in die Kaap – met my versoek dat hulle nie meer immigrante hierheen moet stuur nie. Die kroonlotte hier op die dorp het nou almal besitters en ek sien nie meer kans vir een in die distrik nie.”
Beter tyding kon ek nie gekry het nie. Dieselfde middag het ek begin om ’n nuwe stuk aarde onderkant my huis skoon te maak en agter die huis nog ’n blombedding vir Mirjam se tuin ook. Sy was toe sewentien en het alewig met ’n stiggie of ’n plantjie of ’n saadjie oorkant van Poortland af gekom vir haar blommetuin. As daar sterfte in die Bos was, het almal geweet hulle sou by haar iets vir die graf kry.
En White se woorde oor die brief aan die immigranteman in die Kaap was nie drie maande oud nie, toe staan hy met ’n treksel vreemdes op die platrand en ek staan doodgeskrik. Dit was so goed die tak waaraan jy vyftien jaar lank gehang het, begin kraak vir breek en daar’s niks onder jou as jy val nie.
Maar ek sien daar is iets groot verkeerd met die treksel vreemdes – dis ’n bedroewende spul. Hulle maak nie ’n plan om die slees af te laai nie, hulle staan soos goed wat lam is, en die vroue bly aan die huil. Veral die een met die pers rok aan. Die groter kinders dra van die kleintjies skeef-skeef op die heupe en bly verskrik rondkyk.
“Watse mense is dit hierdie?” vra ek vir White.
“Italiane.”
“Wat waarvandaan kom?”
“Van Italië af.”
“Hoeveel is hulle?”
“Drie-en-dertig. Ek bedoel, twee-en-dertig. Eintlik is dit nog altyd drie-en-dertig.”
“Dit lyk my Mister kry hulle nie getel nie.”
“Een is klaar weg, een het langs die pad bygekom, en dit is maar ’n druppel van die probleme waarmee ek te doen het. Ek is moeg, Miggel. Mister Christie, die man wat ek aan jou voorgestel het, het saam met hulle gekom. Hy praat hulle taal en sal na hulle omkyk. Maar ek kan hom nie sommer net hier los nie, ek sal twee of drie dae moet bly om hom by te staan. Jy het nie dalk vir my slaapplek vir ’n paar nagte nie?”
“Nee.”
“Moenie dinge vir my moeiliker probeer maak nie.” White was goed moedeloos. “Ek sit in ’n verknorsing met hierdie mense. As ek nie almal se samewerking kry nie, gaan dinge verkeerd loop. Ek was onder die indruk dat die hele aangeleentheid van hulle koms nog in ’n stadium van bespreking is, en die volgende word ek in kennis gestel dat hulle reeds op pad is. Besef jy dat ek reeds vir die laaste vyf weke met hulle langs die meer op die dorp in tente gesit het?”
“Dis beter as hier,” sê ek vir hom. “Vat hulle terug.”
“Ek kan nie, die winter is hier, dis te nat langs die water.”
“Mister het nog nooit die platrand in die winter gesien as dit ag dae aanmekaar kom reën nie. Dis hoekom my huis hoog staan. Vat hulle terug, sê ek.”
Maar skielik kom daar ’n beroering onder die spul vreemdes en toe ek weer sien, drom hulle om my en White en die Christie-man saam soos bye wat uit ’n nes gerook is, en almal praat gelyk en beduie met die hande en lywe; party wys bergkant toe, party seekant toe en die ander hemel toe. Christie probeer ’n paar keer op hulle eie taal vir hulle iets sê, maar hulle praat hom plat. White haal later sy hoed af en swaai dit in die lug rond, maar dit was eerder om die vuur aan te blaas as dood te kry. En by dit alles bly een van die mansmense aan mý baadjie pluk.
“Amêrika? Amêrika?” vra hy oor en oor en wys grond toe. Hy lyk vir my skaars twintig.
“Wat sê jy?” vra ek.
“Amêrika? Amêrika?”
Ek sê vir hom ek weet nie wat hy wil hê nie, hy moet met die voorman, met Christie, praat. Maar hy hou net aan, te aardig. Dis erger as doof om ’n mens in die gesig te staan en kyk terwyl hy praat en jy weet nie wat hy sê nie. Hy hou net aan met “Amêrika, Amêrika”.
“Wat wil die man hê?” kry ek uiteindelik vir White gevra.
“Hy wil weet of dit Amerika is, hy was onder die indruk dat hulle Amerika toe gaan.”
“Sê vir hom dis g’n Amerika nie, dis Gouna.”
“Ek het al, dit help nie.”
Dit was ’n gekkespul. Die vrou met die pers rok aan het vir haar ’n pad oopgedruk tot voor in die kring en kom staan en huil dat die kwyl en die trane saam by haar nek inloop. En langs my was dit net “Amêrika, Amêrika”.
“Kry end, man!” sê ek, “dis Gouna hierdie.”
Twee van die ander vrouens het die vrou met die pers rok weggelei en die man wat na die oudste onder hulle gelyk het, het vorentoe gekom en bo die ander uit met Christie gepraat. Nie lank nie, toe wys die Engelsman na my toe en skielik kyk almal vir my.
“Nee wag,” sê ek, “moenie na my kyk nie, ek het niks met julle te doen nie.” Maar dis eerder of ek hulle aanmoedig en die swerm sak om my toe. Almal praat en beduie gelyk. “Hou