DA of nie?. Eusebius McKaiser
statistieke uitpluk om te wys dat die DA al hoe beter gevaar het in die afgelope verkiesings en ’n al hoe groter persentasie van die stemme gekry het. Geen ander party, die ANC ingesluit, kan daarop aanspraak maak nie. Dié argument kyk die kern van die saak mis: enige politieke organisasie wat ernstig is daaroor om verkiesings te wen, sal homself aan sy potensiaal meet, eerder as om net groot te praat oor syfers wat in die regte rigting beweeg. Sakeondernemings bied goeie gevallestudies hiervoor.
Gegewe die ANC se diep leierskaps- en etiese krisis, die swak toestand van die staat en die volgehoue hoë vlakke van armoede en werkloosheid, behoort die DA regtig in die volgende nasionale en provinsiale verkiesings in 2014 sowat 30% van die stemme te kry. Maar ek dink nie hy sal nie. Nie omdat die ANC polities onoorwinlik is nie. Ook nie, soos sommige DA-leiers glo, omdat swart Afrikane aan ’n soort politieke Stockholmsindroom (of plein domheid) ly nie. Dis omdat die DA self soveel politieke foute maak.
Hierdie boek vertel die storie van hierdie onnodige politieke foute: die onvermoë van die DA om sy eie liberale identiteit behoorlik te verstaan; ’n moreel en strategies lomp houding oor ras; ’n kwalik verborge regstellende-aksieprogram vir swart leiers wat in elk geval besig is om stoom te verloor; swak betrekkinge met die regerende party; toondowe kommunikasie en verwarring oor waar of hoe opposisiepolitiek in Suid-Afrika herbelyn moet word.
Baie van hierdie foute kan reggestel word, maar die meeste DA-leiers reageer met dieselfde venyn en kleinserigheid op kritiek as waarvaan hulle, ironies genoeg, hul eweknieë in die ANC beskuldig. Dis vir my duidelik dat daar diep meningsverskille in die DA is – en dit bied ’n geleentheid om interne veranderings aan te bring wat die party beter by die stembus kan laat vaar. Daar is ’n stryd om die siel van die DA aan die gang, net soos daar voortdurend ’n stryd om die siel van die ANC woed. Dit word genoem … wel, politiek. Die mate waarin taktiese en ander foute reggestel kan word, hang af van hoe hierdie stryd verloop. Die tyd sal leer.
* * *
Interessant genoeg, terwyl ek besig was om hierdie boek klaar te skryf en die nuus daaroor nie vir myself kon hou nie, het baie vriende, ontleders en politici buite die DA, skrywers, joernaliste en lede van die publiek tallose gesprekke oor die titel van hierdie boek met my aangeknoop.
Mense is geboei deur die feit dat die titel van die Engele weergawe lui, Could I vote DA? eerder as Should I vote DA? Dan wil hulle ook knaend weet of die boek ’n direkte antwoord gee op die vraag DA of nie? “So? SO???? Wat gaan jy vir my sê om te doen, Eusebius?” torring hulle aan my.
Dis regtig interessant. Die een ding wat teen die einde van 2013 vir my duidelik geword het terwyl ek besig was om hierdie projek af te handel, is dat baie kiesers net so verward is oor waar om in 2014 hul kruisies te trek soos wat ek in die plaaslike verkiesing van 2011 was. Vandaar die hoop dat ek die vraag in die boek se titel onomwonde in die heel eerste sin op bladsy 1 gaan beantwoord. Dit gee jou ’n idee hoe ons almal leiding soek in die geploeter deur die moeras van politieke twak wat so dikwels die hoofstroom van politieke gesprek in ons land vorm.
Daar is verwarring, selfs teleurstelling, wanneer ek antwoord, “Nee, ek sê nie vir jou hoe om te stem nie. Om die waarheid te sê, ek is self nog nie seker hoe ek gaan stem nie: vir die ANC, die DA, die EVV, Agang SA, die IVP of vir nie een van hulle nie!”
Dan word ek word net verstom aangekyk, met ’n blik wat sê, “Maar my vriend, wat is die punt van ’n hele boek oor die DA as jy self nie teen die einde van die projek helder en duidelik kan sê of jy vir hulle gaan stem nie?”
Dis eenvoudig: die boek is ’n eerlike, subjektiewe gesprek met myself oor ’n reeks kwessies wat my laat twyfel of ek die DA moet toets as die party waarvoor ek gaan stem. Dié kwessies wissel van irritasie met hul stemtoon tot vrese dat hulle, anders as ek, swart ekonomiese bemagtiging (SEB) verpes, tot ’n afkeer van die manier waarop hulle met die ANC slaags raak en ’n evaluering van hul ideologiese grondbeginsels.
En, soos baie van julle wat hierdie inleiding lees, is ek nie psigologies verkneg aan die glorieryke geskiedenis van die ANC nie. Dis vir my heeltemal moontlik om nie vir die ANC te stem nie. En ja, ek is heeltemal in staat daartoe om vir die DA te stem. Ek is net nie seker of ek dit behoort te doen nie. Hierdie boek ontleed dus sistematies, hoofstuk vir hoofstuk, die reeks onderwerpe wat vir my sal bepaal of ek my kanse met hulle sal waag.
Waarom kom ek dan nie tot ’n finale gevolgtrekking nie, al het ek hierdie boek geskryf? Eenvoudig omdat ’n week ’n lang tyd in die politiek is. Wel … ek gaan ’n bietjie onverskillig met die waarheid om. Ek het in werklikheid ’n voorlopige besluit geneem oor die DA en of ek vir hulle sal stem of nie. Maar dit is voorlopig.
Tussen nou en stemdag is alles nog baie vloeibaar. Byvoorbeeld, juis terwyl ek hierdie inleiding skryf is die DA bra verward oor wat die duiwel hy regtig oor SEB wil sê, met gemengde boodskappe wat van Mmusi Maimane en Wilmot James rondvlieg.
Dis dus nie soseer dat ek nie regtig besluit het nie, al het ek ’n hele boek oor die party geskryf. Dis eerder dat baie van wat ek krities oor die DA geskryf het selfs terwyl die boek gefinaliseer en geredigeer word, nog daagliks in die party kop uitsteek.
Maar ’n mens moet met ’n oop gemoed bly kyk, en dis omtrent so reguit as wat ’n politieke ontleder behoort te antwoord oor wat sy waarskynlike voorkeur by die stembus is.
Dis aanvaarbaar vir politieke skrywers om hul perspektiewe op die politieke landskap te gee en te regverdig, maar ek dink nie boeke behoort stemkeuses voor te skryf nie. Stemkeuses is uiteraard diep persoonlik en weerspieël die unieke waardes en prioriteite van elke kieser. Ek hoop die waarde van hierdie boek, as dit wel enige waarde vir jou het, is tweeledig.
Die een is dat dit jou passievol oor die politiek sal maak, want te veel mense skryf dit af as ’n vervelige, ofskoon noodsaaklike euwel. Ek vind die politiek intens fassinerend en ’n integrerende deel van die moderne lewe, wat net soveel soos kuns, letterkunde, musiek en die media ’n element van menselewens geword het, al is dit alles net sosiale uitvindsels.
In vele opsigte benader die DA die politiek asof dit ’n oefening in somme is. Hier is dus ’n voorspelling. Kyk net hoe sommige van hulle selfs op hierdie boek sal reageer asof die politieke praktyk – partypolitiek – net soos deelname aan ’n wiskunde-olimpiade is.
Dis nie wat partypolitiek is nie. Dis deel van die lewe. En ek hoop dis juis dit wat die toon en styl en subjektiewe narratiewe van hierdie boek na vore sal bring. As ek nie daarin slaag nie, sal dit nie wees omdat die politiek nie regtig so vreeslik intiem is nie. Dit sal net wees omdat ek nog nie geleer het hoe om goed te skryf nie.
Ek hoop dat hierdie boek verwarde mede-kiesers sal help om hardop te dink oor die kwessies wat sal bepaal of hulle ’n kans met die DA behoort te waag – en of hulle in staat is om dit te kan doen.
Wat die bewoording van die titel betref, het ek en my uitgewer so ’n bietjie met die opsies gestoei. Die Afrikaanse titel DA of nie? het op die keuse van Could I vote DA? vir die oorspronklike Engelse weergawe gevolg. Daardie Engelse titel bied ’n bepaalde insig in die wyse waarop die DA ontleed word. Hoekom Could I vote DA, eerder as Should I vote DA? Die antwoord is eintlik eenvoudig en spruit uit ’n etenstafelgesprek een Sondagaand tussen my en twee vriende.
Een van hulle is ’n swart Suid-Afrikaner wat baie arm grootgeword het, in die Oos-Kaap, en wat steeds brandarm familie in die landelike gebiede het. Hy woon nou in Johannesburg, ’n gegradueerde beroepsman. Hy is steeds diep bewus van sy familie se oënskynlik permanente armoede daar ver in die vlakte. Noem hom Jabu.
Ons ander vriend, ’n Noord-Amerikaner, is ’n kêrel uit die middelklas. Hy het ’n goeie geleerdheid en het van die beste skole in die VSA bygewoon. Hy werk nou vir ’n rukkie in Suid-Afrika as ’n strategiese konsultant by een van die wêreld se topfirmas. Noem hom Jason.
Jason het oor my boek uitgevra en wou weet hoe dit vorder. Soos baie ander het hy ook gewonder wat die titel gaan wees en het Should I vote for the DA? voorgestel. Hy het dit as vanselfsprekend aanvaar dat ek vir die DA kon stem. Die vraag was dus of ek dit behoort te doen. ’n Verrassing het op hom gewag: Dis nié vanselfsprekend dat enigeen vir die DA kan stem nie, het Jabu teruggekap.
Ek het ’n ruk lank na