BUYS. Willem Anker

      Die son is ’n lidlose oog op die dag dat die groot boek met die tekeninge in die wapad lê. Ek lees daarin: inksketse van kameelperde, die lang nekke onmoontlik lank, esels, tiere, dan perde met renosterhorings, watermeide. Hoe verder ek blaai, hoe meer gedrogtelik die tekeninge. Die lyne word vlekke. Op elke paar bladsye is kaarte in allerfynste besonderheid en skakering wat oor en oor deur die boek geteken word en soms uitgekrap word. Iedere kaart vreemder as die vorige een. Ek druk die boek in my saalsak. Ek stop my pyp en rook in die saal. Voor die pyp klaar is, lê ’n wit pruik in die pad. Minute verder ’n swart driekanthoed op ’n stapstok met ’n ivoorkop wat in die grond geplant is. Verder aan twee verslete swart skoene met blink gespes, netjies langs mekaar. Om die volgende draai ’n baadjie opgehang aan ’n doringboom, en dan die wit hempsmoue wuiwend aan ’n tak ’n ent verder. Die swart ferweelbroek vind ons oopgesprei oor ’n verdorde bos en dan ’n kaal man wat onder ’n waboom teen die pad sit, wydsbeen met sy kop op sy bors. Die sonverbrande vent kyk nie op toe hy gegroet word nie en roer nie toe ek ’n velsak met water by hom neersit nie. Hy maak of hy slaap. Ek skud aan hom. Hy snork harder, rol om en krul op met sy hande onder sy kop. Ek skud weer; hy trek sy kop in tussen sy skouers. Ek por hom met ’n stewel. Hy skud sy lyf asof ek ’n vlieg is wat pla en snork verwoed. Na de duivel met hom. Ek tel die watersak op en ons ry aan.

      En altyd, op ’n afstand, die honde. Snags hul klaagliedere en bedags is hulle spoorloos, behalwe die afoorreun wat langs Perd inval as ek die wapad byster raak en die veld inry. Die lewe en haar gevare, die wondere en die dood word nie op die wapad gevind nie. Ek ry nie ver nie, ek hou my mense in sig. Ou Af-oor hyg langs my, sy bene strammer as ’n paar jaar gelede. Ek staan in die stiebeuels, betrag die omtes. Jy maak jouself ’n teiken as jy nie oor die naaste bosse langs die pad gaan kyk nie. Weg van die waspore vind jy tekens van lewe. Ander spore, warm as in gate waar die vorige nag klein vure gemaak is. ’n Stukkende geweer, die baviaanboud vol swart bloed. ’n Man wat koorsig loop met leë oë, gebuk onder die skuld waarvan hy weggevlug het, sterwend van die water wat hy te gou opgedrink het.

      Ons kom af op trekkende Hottentotfamilies wat werk soek, wat nie meer weet hoe om van die veld te leef nie, jongmense wat nie meer die liedere van die oumense ken nie. Een van die families stop en praat en pleit en die volgende dag merk ek hulle op ’n myl of wat agter ons. ’n Week later nog ’n familie wat agter ons aanloop met klein bondeltjies. Alles wat hulle kon vergader op hierdie aarde in velle toegedraai, styf teen hulle maer lywe gekoester. Mense wat nie afgeskrik word deur skote en vloeke en dreigemente nie en uiteindelik saamloop met die ossewa wat uitmekaarval. Spore van leeus en koedoes en droë rivierlope. Verlate werwe met karkasse in die stof en geraamtes swaaiend aan stroppe in bome, die klere en vleis lankal herverdeel. Afgebrande hartbeeshuise, bewoonde hartbeeshuise en hutte en skerms waar ons verbyhou, veral by dié waar die uitnodigings te vriendelik is en die oë te ver kyk en die woorde in koorsige stotterings teen ons vasspoel. Die alleenheid van die veld word heel verdraaglik sodra jy dink aan die gevare wat enige ontmoeting mag inhou. Hierdie land is ’n vergesig waar die mense hulself in skeure en holtes weggrawe wanneer hulle iemand sien aankom.

      Ons sien nooit ’n skadu of spoor van ’n Bossiesman nie, maar heeltyd is ons bewus van die klein geel oë op ons en die vuurtjies in die niet wat snags klein brand en die volgende aand nader tot daar een nag ’n paar van die skepsels tussen die beeste moeilikheid kom maak en ons op hulle skiet. Windvogel kwes een en vlieg op van waar hy lê en begin jubel oor sy eerste Bossiesman en ’n pyl steek vlak by sy skouer in ’n tak vas en hy bepis hom en huil.

      Ons trek verby nog bome met mense behang soos versierings, die verrottende vleis, stukkies koper aan die geraamtes wat swaaiend die son weerkaats. Ons trek verby pragtige lugspiegelings. Soos ons trek, vrek die beeste op ’n streep, waarom weet nugter en wie gaan halt om uit te vind, en ons trek verby bome langs die pad waarvan die huid afgeslag is vir medisyne en lyke langs die pad waarvan die huid afgeslag is vir kos of in wraak of in bloeddorstige beswyming en dan is ons oor die paar poele wat die mense hier die Bosjesmansrivier noem.

      So land ons in die Zuurveld, hierdie uitgebreide slagveld. Skiet saam met Alom-Buys die hemele in en bespied die Groot Vis van bo af. Kyk hoe die stroom op pad see toe plotseling oos swenk sodat dit vir ’n wyle saam met die kus stroom, voor dit weer draai en in die see uitmond. Hierdie haakse draai en saamloop met die kus skep ’n reghoekige arena waarop verskillende groepe mense tegelykertyd hulle vee wil laat wei en waar hulle tussen die oseaan en die Vis- en Bosjesmansriviere soos in ’n bankskroef van tagtig by vyftig myl vasgeklem en verbrysel sal word. Welkom in die Zuurveld.

      Die oewers van die riviere wat die Zuurveld oorkruis is oortrek met bome en doringbosse, dig en ondeurdringbaar vir vreemdelinge. Sodra jy uit die rivierklowe klim, vind jy van die mooiste weivelde op Gods aarde. Hierdie lowergroene gras is dodelik. In die somer is dit uitstekende weiding, maar in die winter begin die vee vrek. Die Zuurveldkaffers en die grensboere weet jy moet jou vee in die winter skuif na die soetveld in die rivierklowe wat heeljaar geil is maar nie swaar weiding kan verduur nie. In die somer skuif die vee weer suurveld toe. Kyk, die vleesgeworde dekzwabbers in die Caab trek grense op kaarte in kantore. Enige beesboer sal vir hulle sê dit is besete, hierdie godverdomde grense wat die weidingsbewegings versteur en vernietig. Die boere en die Kaffers word ontstig. En teen die tyd dat ek hier aanland, is algar reeds hoogs de moer in. Sodra my gebarste pote land op my leenplaas Brandwacht, prik my vingers soos die ganske lug kraak voor ’n donderstorm.

      Ons bou ’n skerm en ek gaan groet my ouboet Johannes. ’n Paar weke later staan Maria en wuif my agterna met die baba aan haar bors. Elizabeth staan langs haar moeder en waai nie vir my nie. Saam met die paar Hottentotte wat kan skiet trek ek die bosse in. Ek is soos ’n kind op Perd; ek kan nie stilsit nie en babbel onophoudelik en beveel die groepie om agter elke koppie en in elke ruigte te gaan loer. Saans hou ek my smoel by die vuur of ek raak die dronkste en die luidste. ’n Week later kom ek terug met ’n trop Kafferbeeste wat veel vetter lyk as die paar halfvrek dierasies wat ek uit De Lange Cloof aangedryf het. Ek vergeet onmiddellik van die jong Kaffer en hoe hy vir my gekyk het toe ek hom skiet waar hy op die oop veld sy beeste oppas, daardie eerste mens wat ek vermoor het. Later bou ons ’n hut en later ’n hartbeeshuis. En altyd, daar ver, die honde. Wanneer ons die veld fynkam vir Kafferbeeste, flits rooibruin vlekke in die hoeke van ons oë. Snags flits hul oë in die bosse om die opstal. My Hottentotte probeer hard om die honde mis te kyk. Niemand praat oor hulle nie, niemand verjaag hulle nie, niemand lê aan op hulle nie; God behoede die rotzak wat dit waag.