1795. Dan Sleigh
waar jy mensmis net sonkant van die bosse kry.”
Die kaart van 1780, met ’n dik swart lyn langs die Visrivier en ‘Land van de Caffres,’ sierlik en groot in rooi ink geskryf, was bo-op die ander. Die Raad het dié grens gerespekteer al het van sy burgers anders daaroor gevoel. Soos ’n stofstorm uit die woestyn of ’n warrelende, verterende sprinkaanswerm val massas Makosa nou die kolonie binne.
Gordon het opgestaan en drie verskillende riviermonde op die kaart aangewys en die Hoës het gekyk en hulle koppe oor al drie geskud.
“Volksverhuisings is nie ongewoon nie,” sê Nederburg. “Ons ken dit in Europa, die ou Hunne, Franke, Gote, Vandale. Sulke verskynsels is natuurlik.”
Onwaar. Trekbokke trek natuurlik, mense trek agter die behoeftes van die liggaam aan, bestendigheid, voedsel, ’n vrou, buit. William het voorgestel: “’n Berede grenswag is nodig. Nie soldate nie, gewapende kommando’s van dertig man, maandeliks afgelos.”
“Juis, meester,” beaam Woeke. “Oplaas praat hier ene met ’n bietjie verstand. Kommando’s. Skiet hulle t’rug oor die Keiskamma. En daardie bly dan hulle se land, en ons s’n is deuskant.” Woeke het oor Gordon se skouer geleun en ’n breë swart vingernael op Algoabaai gedruk om te wys hoe ver die inval gevorder is, toe vee hy sy bakhand oor die kaart asof hy krummels van ’n tafeldoek vee en met sy oë op die jonger Hoë, skuif hy sy oop hand stadig verder en verder weswaarts, oor die Houtenikwasland, die Langkloof en Klein-Karoo, Mosselbaai, oor Swellendam, die Overberg, Stellenbosch, tot by Tafelbaai, Robbeneiland. “Stop ons hom nie, kan jy maar jou pluim in rooi doop en dwarsoor dié hele boel skryf, ‘Land van de Caffres’.”
Rhenius het gelag en gehoes. Ha-ha. Onmoontlik. ’n Belaglike gedagte. Oordrywing. Woeke klink dronk.
“Miskien moet die Kamdebo se boere die ongerief van veeroof verdra eerder as om op die Kompanjie se koste oorlog te maak,” het die ouer Hoë voorgestel. Dít was destyds die Huwelikshof se voorstel ook: Kan jy nie maar verdra nie, Willie, eerder as die onaangenaamheid van ’n egskeiding? Dit verwag hulle van Graaff-Reinet se burgers. Die ouer Hoë het Kamdebo as ‘Champs de Bois’ uitgespreek: Skielik was daar ’n lowerryke groen oerwoud in die dor en klipperige Karoo en in dié woud was kabouters, poue, eenhorings, dwerge, feë.
Woeke het met ’n styfgeklemde vuis gestaan, ’n blink nattigheid het uit die hoek van sy oog langs sy neus af in sy baard gesukkel terwyl hy nadruklik pleit: “Nein! Keine Feen und Zwerge. Julle hoor my nie. Lieber Gott, waar moet dit heen? Moet Christenvolk onder die barbaar vergaan?”
Nederburg, die jonger Hoë, het ’n wit vinger berispend geskud. “Beteuel jou, kêrel. Dit is mense waarvan jy so smadelik praat.”
Nou het die humanisme Kaap toe gekom. Maar Woeke was ernstig oor die saak: “Nee, meester. Hulle kom nie vrede soek nie, net bees. Maar ek sal vir die boere sê wat ek hier gehoor het. Hulle gaan self moet sien kom klaar.”
Frijkenius het na Gordon gedraai om te vra: “Is hulle werklik so gewelddadig en diefagtig?”
William het gedink: Die kolonel kan nou uit Beutler se joernaal aanhaal, as hy dit ken. Maar Gordon het net ’n reël uit sy persoonlike dagboek, heerlik gepas by dié geleentheid, onthou: “Ek het nêrens op aarde vryer mense gesien nie, Eksellensie.” Hy was trots op die sin; dit illustreer sy ensiklopediese denke en wye ervaring aan hierdie vername oorsese besoekers.
Die Raad het onbegrypend gekyk, die twee Hoës het gewag. Vryer mense? Wat bedoel die kolonel? Polities of sosiaal? Nasionale vryheid, sê Rousseau, beteken om aan geen ander wil onderwerp te wees nie.
Woeke het probeer antwoord: “Maar jy wil nie hê hulle moet so vry onder jou rundvee wees nie. Ek skat hier bly nou tussen ses- en agduisend Makosa in ons deel. Wil jy meer syfers hê? Van die 112 plase tussen die Swartkops en Kowie is 106 verwoes. Meer as 70 000 stuks vee is weggevoer.”
Jy, jy? Hulle het nie verder geluister nie. Hulle, die Hoë Kommissarisse, moes ontslae raak van Woeke met sy dodelike tyding. Húlle kon nie bekostig wat hy verteenwoordig nie. Hoe durf hy om optrede vra? Die vent moet sy plek geleer word.
Toe sê Woeke die woorde waarmee hy hom verdoem: “Dié brawe Nuwe Tyd is geneig om die beskawende hand te onderdruk en die verderwende hand te ondersteun.”
Hoë Kommissaris Nederburg het sy oop regterhand gelig asof hy ’n eed sweer: “Swyg. Jy is die heiden, jy is self die barbaar. Die Kompanjie het geen kwessie met jul Makosa nie. Nie in die verlede nie, en nie nou nie. Ons smeer nie ons goeie naam swart nie.”
Hulle het Woeke sonder pensioen afgedank, die perd, wapens en verkyker van hom geëis, en begin dink aan wie hulle Graaff-Reinet se landdrosamp kon gee. ’n Vooruitstrewende man van die gewenste gehalte was nou moeilik te vind. Kolonel Gordon het nie so lank gelede nie met donker behae in die Raad gesê: “Die bedelaars wat deesdae die Kaapse leër bevolk sal met afsku uit die vaderland s’n geweer word. Ek sal hulle nie my stewels laat skoonmaak nie.” Dít sê hy van die bataljon wat sy eie naam dra. Laat watsenaam, die drostdy-klerk, maar vereers alleen op die oosgrens aangaan, sonder vlag, gesag, beleid of soldy.
Bogenoemde besluite is met twee teenstemme geneem. Sluysken het soos ’n muis daar gesit, geen woord oor sy grense of sy onderdane of die toevoer van skaap- en beesvleis vir die vloot en garnisoen gesê nie en ook nie gestem nie. Sonderling. Waarom is die man die werk gegee?
Hy het vir Woeke en sy Bossiesman verblyf in Saasveld aangebied en uit hul monde die verhaal van die Kaapse oosgrens neergeskryf, en daarna die ou Pruis gehelp om ’n lappie grond langs die Bergrivier te koop, tussen die perdetelers Melck en Kotzé, wat na hom sal omsien.
Hy het Gordon gevra: “Wat bedoel jy, Robert, dat jy nooit vryer mense geken het nie?”
“Ongeïnhibeerd. Volgens ons maatstaf wetteloos.”
“Waarom het jy dit nie gesê nie?”
“Daardie twee is humaniste, dis nou die fatsoen. Luister jy na my: Die Kompanjie is nie sterk genoeg vir al daardie Makosa nie.”
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.