1795. Dan Sleigh
wat kom soek julle in koning Neptunus se domein, wat het julle te sê ter versagting van vonnis? Later het dit onder die kajuitgaste uitgekom, dit was ook Joppe se eerste oorsteek van die linie.
William weet van die Groot Doop, ’n opgemaakte tradisie vir die vermaak van geweldenaars, hy het dit self gesien: Die sogenaamde ‘wagenspoor’ is twee parallelle potloodlyne op die kaart. In dié smal gang alleen, steek jy van halfrond na halfrond oor, as jy suid vaar uit die Guineestroom na die Brasiliaanse Stroom, as jy noord vaar uit die koue Benguela na die warm Golfstroom. Dis ’n moeilike plek waar jy van een towertapyt op ’n ander oorklim. Die blinkgroen see strek hier sonder beweging in elke rigting en ’n skip lê dae aaneen op die spieëlgladde oseaan, net aan sy weerkaatsing geanker. Die tropiese hemel is dynserig en die lug drukkend bedompig en ongemaklik warm; dis moeilik om asem te kry. Matrose skep potlepels vol lou drinkwater uit die vat by die grootmas, hul kaal bolywe blink van sweet, hulle stink onder die arms en in die lieste, hul asems vrot. Hulle skep met emmers slierte groen kroos uit die see en drapeer dit op die boord en in die wante, hulle versier die troon van greinhout en seil wat vir koning Neptunus voorberei is met groen seewier. Die timmerman en smid het vir hom ’n kroon en ’n drietandvurk gemaak. Daar sit skipper Joppe, kroes in die hand. Dronk van oormaat arak voel die seevolk vir dié uur of twee van die seedoop welgesind teenoor hul skipper en offisiere, selfs teenoor hul bliksems van kwartiermeesters met hul ewige entjies tou.
“Overal!” word geroep. Die skipper stuur kwartiermeesters om die skip te deursoek en van nuwelinge leeg te maak. Hulle word soos skape in die kuil bymekaar gejaag. Daar word hul gesigte swart gesmeer met pik en hulle word ’n pot gemors gegee om van te drink. Die skipper drink skoon arak in die voormiddag, kap met die kroes teen sy troon: “Laat hulle van die grootra loop!” skreeu hy deur die roeper uit sy hoë stoel en beduie omhoog met die drietand. “Grootra!” juig die ongewaste horde in die kuil. Dié wat nie kan of nie wil begin nie, kan hulle nou loskoop; dis drankgeld vir die oorlamme, die ou manne.
Die grootra se witgeverfde punte hang oor die see, vyftig voet hoog bo die rimpellose water. Die dopelinge word met slae want-op gedryf. Die punte van kwartiermeesters se entjies tou is teruggesplits en dik geteer, hulle laat daardie swart tonge na links en na regs flikker, na links en na regs, en met mening, om bloed te trek. “Op daar, baar dônners, op daar. Op daar.”
Die nuwelinge moet die want op; hulle klou vas, sommige versteen, kreunend. Dié wat die kruis bereik, moet op die ra uitloop om van die punt af in die see te spring. Hulle klou aan ’n tou wat vir hulle gespan is, hulle skuifel voet vir voet uit oor die see of sit wydsbeen op die ra en skuif-skuif vorentoe. ’n Bootsman wag daar ver op die punt gereed om die wat huiwer te help, van die paal af tot in die see ver onder. Die see voel hard soos grond wanneer hulle dit tref. ’n Roeiboot lê beman in die water om hulle hygend en proesend uit te lig as hulle opkom.
“Ons het nie geld gehad nie,” sê sy. “Oor Pierre se naam uit die laer adel het ons voor die rewolusie landuit gevlug, Nederland toe, om daar te probeer bestaan. Die verdraagsaamste land van almal, is ons vertel. Toe val die Franse Nederland binne. Ons het in Rotterdam van dié werk in die Kaap verneem, en het dadelik aan u geskryf. As ons aanhoudend moet vlug, het ons gedink, gaan ons nou die einde van die aarde soek, waar André vry kan grootword. En ook, die winters het ysig koud geword, oral ys en sneeu, alle water bevrore.”
Maar, dink hy terwyl hy haar moeë en bleek gesig dophou, die donker oë, die mondhoeke met twee droewe kepies en luister na haar sagte, welopgevoede stem met die onverwagte ligte hakkel: Vryheid is hier nie gewaarborg nie, hier heers die Kompanjie en het die noodlot al vele ongelukkiges ingehaal.
“Pierre het as soldaat aangesluit om vir ons passaat te werk. Ons reis was ook ’n vorm van doop, ’n oorgang van een lewe na ’n ander. Toe kom daardie aanranding op die ewenaar. Hy het geweier, hy sou uit beginsel nie betaal nie en ook nie aan hul sotlikhede deelneem nie. Hy was altyd trots en het dit gehaat om aangeraak te word. Stoot, slaan, stamp, met dade of ook net met woorde, verstaan u. Die ergste was dat minderes hom probeer dwing of waag om hom aan te raak. Hy het hom op die skipper beroep en is uitgelag. Hy was alleen teen die dronk horde. Toe hulle hom met toue slaan en aan sy arms gryp om hom in die want op te sleep, het hy vloekend teruggeveg, toe losgeruk en in die see gespring. Hy het vloekend om hul skip geswem; toe hul boot nader roei het hy aangehou om dit te ontwyk. Toe hulle hom inhaal het hy sy arms oor sy kop gelig, opgekyk na die hemel en regaf weggesink. Die roeiers het daar onder die son op hom gewag, op hul spane gerus, skreeuend met drankflesse in die hand en brakend in die see. Die skipper het deur sy trompet oor die see geskreeu: Nou kry ons jou vrou, terwyl sy volk oor die boord hang en lag.
“My seun het dié dag ’n ou man geword. Hy het van toe tot nou nog skaars weer gepraat. Al wat hy gesê het was dat hy ’n geweer wil hê, hy wou vir geld werk om een te koop. My kind, ’n geweer? Ek verstaan dit nie. Die aand het die wind opgekom en ons het daarvandaan weggeseil. Ek was weke lank verlam, ek kon nie loop of praat nie, ek kon nie regop sit nie, ek kon net lê, ek kon net huil. Toe ek weer opstaan, kon ek nie behoorlik praat nie. Ná drie maande was ons in Simonsbaai, en ek het my beklag daar by die resident, monsieur Brand, gedoen en hy het beloof om my verklaring aan die Fiskaal te stuur. Die veertien dae wat die skip Verschil in Simonsbaai bedien is, het skipper Joppe in resident Brand se huis loseer, en ek het gesien hoe bale linne en vate haring en botter uit die skip na sy huis toe gedra word. Ek weet nie of dit onwettig was nie, ek weet net dat dit my seergemaak het om te sien hoe die resident met dié monster Joppe en sy offisiere om die eettafel fuif terwyl ek en my kind in sy kombuis met die slawe eet. Nie oor die afsondering nie, daaroor was ek dankbaar, maar omdat my man se moordenaars voor my oë onthaal word. Na twee weke het die skip weggeseil, Ooste toe.”
Onskuldige mense ly, dié wat dit moet aanskou, dra die las, lewenslank. William sien die leë koppies in hul pierings op die skinkbord rittel en dans van die aanhoudende kanonskote agter Catzenellenbogen se muur. Dit lyk of alles van vrees bewe en retireer. Sy neem die koffie wat hy haar aanbied, maar die seun weier, ook die snytjies soet amandelbrood, goudgeel van saffraan. Sy neem van die bruin suikerblokkies om dit in sy hand te sit maar hy draai daarvan weg. Brand het haar in diens geneem, sê sy, maar sy kon dit nie by hom uithou nie. Sy is verplig om hier te vertoef tot die hofsaak afgeloop is, daarna moet sy terug Europa toe; haar moeder woon nog in Moutier. Tot dié dag moet sy vir hul verblyf en hul passaat huis toe werk. Sy het nou kom vra of monsieur Van Oudshoorn haar in haar man se plek sal neem, as onderwyser vir sy kinders vir dié paar maande, tot die hofsaak verby is.
Hy ken dié gevoel van verlies, die genadelose noodlot se lewensveranderende slae. Hy moet haar natuurlik help. Sy voel dubbeld veronreg, deur haar oorlede man én deur die Kompanjie wat sulke misdaad toelaat.
“Wat eet André? Eet hy enigsins?”
“Omtrent niks, en net wanneer hy alleen is. Sy ouma sal na ons omsien.”
“Dit is moeilike tye wat ons beleef, madame. Ek het nie van u koms geweet nie, want ons skepe oorwinter dertig myl hiervandaan. U het die Britse vloot in Simonsbaai gesien. Hier dreig oorlog, want hulle maak aanspraak op die land. Ek is bekommerd dat ons miskien nie weer ’n vloot Europa toe sal stuur nie, maar ek is bly dat u op my advertensie gereageer het en sal u in diens neem soos ek beloof het. By u vergoeding is losies ingesluit, vir beide van u. Ek sal u bagasie by poshouer Brand laat haal.”
Sy kyk in sy oë, reik hom haar hand en neem syne in ’n sterk greep, asof sy ’n kontrak met hom sluit. Haar siel, openlik en opreg, is in die warm, sagte hand. “Ek is u dankbare dienaar, monsieur. Ek kan ook naaldwerk en Frans onderrig.”
William glimlag na haar. “Dit sal my goed doen om meer van die taal te leer. Ek vind die manier van tel, van tagtig af verder, moeilik. Hier kom soms ’n Franse regiment en ek moet van hul verstrekking boekhou. Eers die nodige: Ons kantore sluit van twaalf af tot drie-uur. Ons stap dus binnekort na my huis in die dorp, waar ek u iets te ete kan aanbied. Aangaande die hofsaak wil ek u vra om ’n verklaring daaroor voor my klerk en twee getuies af te lê. Ek sal by wees wanneer u dit aan fiskaal Van Ryneveld gee, vir ondersoek en vervolging. Skipper Joppe gaan twee jaar lank in die Ooste bly, en as hy oorleef en terugkom, word al die aandadiges hier aangekla. Wil André miskien buite van die kanteel af kyk hoe die kanonne skiet?”
Sy vra nie die seun nie.