Alles begin met Anna. Annemari Coetser
toe, vertel verder. Ek hou van jou stories. Ek kan die prentjies voor my oë sien. Waar het julle gebly?”
“My pa het drie erwe in Steynsrust gehad. Al wat ek van ons huis onthou, was dat die dak aan die voorkant hoog was en agter plat. Die kleinhuisie was in die agterjaart. Pa se smidswinkel was regoor die kerk. Dit was toe nog nie ’n regte kerk nie, net ’n kerksaal met harde banke. Toe ons daar weg is in 1922, was daar ’n dominee Alheit. Die dominee wat my pa begrawe het, was ’n Van Rensburg, het Mammie gesê. Ek het altyd gedink hy moes alleen die gat grawe, my pa daarin laat afsak én boonop lees en bid. Ek het so sleg gevoel oor die gatgrawery en hom vreeslik jammer gekry.”
Faan lag uitbundig.
“Dis nie snaaks nie.” Maar sy grinnik ook ’n bietjie.
“Kom, resies tot by die boom. Een, twee … !” Hy trek weg nog voor hy by drie is.
“Jy kroek!” skree sy, maar begin ook hardloop.
Hy het ’n voorsprong van ’n paar treë, maar sy haal hom maklik in. Toe hulle die piekniekplek bereik, is sy ’n kortkoppie voor. Hulle val laggend op die reisdeken neer en bly ’n lang ruk so lê.
Faan staan op en soek ’n dennebol in die gras. “Mejuffrou Nienaber, namens die reëlingskomitee van die Atletiekbond van die Unie van Suid-Afrika oorhandig ek graag hierdie goue medalje aan u.” Hy oorhandig dit aan haar en hulle skud plegtig blad.
“Jy het my aspres laat wen,” beskuldig sy, maar sit dit nietemin versigtig langs die piekniekmandjie neer. “Moenie dink ek weet dit nie.”
“Vertel nou verder. Die wedervarings van die vier armsalige wesies is nogal opwindend, veral dié van die aanvallige jongste dogter.”
“Gaan bars, man. Dis hoekom ek nie daaroor wil praat nie.”
Met haar wysvinger teken sy op die kombers langs haar: ’n vierkantige huisie met ’n driehoekige dak, ’n voordeur en twee vensters weerskante, tuinpaadjie wat na die voordeur lei. Sy is seker te fyn van nerf, maar hoe sal Faan ooit verstaan hoe dit voel om soos ’n klein hondjie van die een mens na die ander aangegee te word?
Moet liewer niks sê van die dag toe hulle van hul vierkantige huisie moes weggaan nie. Hoekom dit gebeur het en waarheen haar ma geneem is, weet sy tot vandag toe nie. Sy verkies om nooit daaroor te dink nie. Al wat sy weet is, is dat Boet Jannie eendag gesê het oom Louis en tant Grieta van Rooyen het hulle vier ingeneem sodat hulle nie moes doodgaan van die honger nie. Maar die Van Rooyens se geld ‒ of dalk hul geduld met die Nienabertjies ‒ het ná ’n maand opgeraak.
Faan sak weer langs haar op die reisdeken neer. “Komaan! Ek terg net. As jy nie nou dadelik vertel nie, vat ek jou goue medalje terug.”
Sy glimlag. “Waag dit net.”
Maar sy blik is so opreg belangstellend dat sy verder vertel.
“Jy moet weet, niemand het my iets van my moeder vertel nie, behalwe dat sy siek en in die hospitaal was. Oom Louis en tant Grieta van Rooyen het ons by hulle in die huis geneem en een oggend sê hy ons moet almal sitkamer toe kom. Ons het so ingeryg op die rusbank gesit, toe sê hy hy’s baie jammer, maar ons moet weeshuis toe. Net so. Want Ma is nou te siek om vir ons te sorg en sy sal nie beter word nie. En dominee Alheit dink Sussie Anna moet haar werk los en weer skoolgaan, want sy’s te slim om vir altyd huisbediende te wees. Toe begin sy huil en ons ander drie tjank natuurlik saam.”
Sy kyk na Faan, haar arms wyd oop, handpalms na bo. “Miskien het ek party goed onderdruk, maar die datum waarop ons weeshuis toe is, sal ek vir altyd onthou: 3 Junie 1922. Ek was nege jaar oud. Ons is op die spaaider saam met oom Louis weg uit Steynsrust. Daar was nie plek vir tant Grieta om saam te kom nie. Ek tjank heelpad soontoe en Sussie Anna probeer my troos. Sy was sestien.”
Die herinneringe is so werklik asof dit weer daardie dag is, maar sy deel nie alles met Faan nie. Sy wil nie hê hy moet dink sy is selfbejammerend nie, maar dís hoe sy gevoel het, en dis die reine waarheid: Niemand wil haar hê nie, sy is net goed om aangepass te word. Niks loop ooit reg vir hulle Nienabers nie en só sal dit wees vir altyd en altyd tot die perde horings kry op die Knersvlakte van Mesopotamië, soos hulle altyd in die kinderhuis gesê het.
Sy was bitter hartseer oor haar ma wat so siek was dat sy nie meer vir hulle kon sorg nie, en vrees vir die onbekende wou haar keel laat toetrek. Maar haar sterkste herinnering is dié van fatalistiese leedvermaak: sy wat so sleg voel dat sy eintlik lekker voel.
Smartlap se moses, dit was sy.
Dis elfuur die oggend toe hulle by die weeshuis in Bethlehem aankom, vertel sy verder vir Faan. Die huismoeder sê hulle moet eers in die eetsaal kom tee drink. Oom Louis staan met die huisouers en praat, sy hand vriendelik op Nic se nek, maar Nic kriewel om onder die hand uit te kom. Die huismoeder en oom Louis praat oor Jannie, want die oom wys na hom. Jannie is veertien, sy stem breek al. Hy is gebreklik gebore, met ’n snaakse voet en ’n arm en hand wat ook nie werk soos dit moet nie.
Die volgende oomblik storm ’n spul kinders die eetsaal binne, hulle kaal voete soos galoppende perde op die plankvloer. Sy skrik en gaan skuil agter Sussie Anna. Die kinders gryp elkeen ’n blikbeker en gaan staan in twee lang rye, seuns en meisiekinders apart.
“Dis speeltyd by die skool,” sê Sussie Anna.
’n Paar kinders kom staan by hulle, maar die huismoeder raas: “Skoert, julle agies!”
Poppie hoor sy gaan saam met die ander laerskooldogters in Bulkdraai slaap, en hulle eetsaal is in Muisnes – seuns en dogters apart. Sulke snaakse name vir blyplekke, hoe gaan sy dit ooit onthou?
Oom Louis groet haar broers met die hand, maar soengroet vir haar en Sussie Anna. By die eetsaal se deur draai hy om en wuif vir hulle. Trane blink in sy oë.
“Dit help nie hy maak asof hy jammer is nie,” sê Poppie en skop na ’n eetkamerstoel. Gelukkig mis, anders was haar toon blou.
“Jy weet ons kon nie langer by hulle bly nie, Vlooi.” Sussie Anna vryf oor haar hare, maar sy ruk haar kop weg.
“Hoor net hoe skree die huismoeder op die kinders! Ek gaan dit nooit hier uithou nie, ek weet dit sommer. Ek sal wegloop, ek sweer.”
“Jy mag nie sweer nie,” sê Jannie die wysneus. “Sweer is sonde.”
“En as ’n sweer op jou been sweer? Is dit ook sonde?”
“Jy’s nie snaaks nie, Poppie. Die Jirre hoor wat jy sê.”
Sy rol haar oë en steek vir hom tong uit.
In die dormitory pak sy haar klere in die kas wat aan haar toegewys is. Amper die hele saal se dogters kom staan om haar bed toe sy daarop gaan sit. Hulle wil weet wat haar naam is, waar sy vandaan kom en hoe oud sy is.
Nog voor sy kan antwoord, spog een dogter dat haar ouers tog regtig dood is, nie soos party kinders wie se ma hulle net nie meer wil hê en hulle dan weggooi nie. Sy rol haar oë in Poppie se rigting en stamp aan die dogter langs haar en hulle giggel sag agter hul hande.
Poppie sit regop sodat sy langer kan lyk. “Sussie Anna sê my pa was vir die Jirre baie spesiaal. Hy’t ’n bliksemstraal gestuur om hom te kom haal, nie sommer net ’n griepkiem of ’n Lee-Metford-koeël nie.”
“Hierdie meisiekind vloek,” sê ’n dogtertjie en trek haar mond dat dit soos ’n pruimedant lyk. “Ek gaan vir Moekie sê.”
“Sê dan gou voor die paadjie vol duwweltjies is!” sê Poppie.
Maar haar keel trek toe. Al is die huismoeder se bynaam Moekie, is sy glo vreeslik kwaai. Die kinders fluister as hulle van haar praat en loer oor hul skouers. Meneer Mostert is die huisvader; hulle noem hom agter sy rug Meneertjie.
Later in haar bed knyp sy haar oë styf toe om die huil te keer. Verlang Sussie Anna daar in Huis Kasteel ook na haar? En Nic en Jannie wat saam met die ander seuns in ’n sinkgebou bo teen die rant slaap? Dalk spot die kinders vir Jannie oor sy snaakse voet. Dis die eerste keer ooit dat hulle