Alles begin met Anna. Annemari Coetser
daardie groot blinkes? Want toe hulle tweede kind op 5 Julie 1873 gebore word (na alle waarskynlikheid ’n bitter koue dag), is die gesin al taamlik welvarend. Die suigeling word toebedeel met ’n lang string name: Anna Maria Hendrina Elizabeth van der Walt. Vernoem na haar ouma aan moederskant, met Hendrina daarby. Niemand weet hoekom nie; dalk het haar moeder net van die naam gehou.
Is hierdie vyf jaar in die kleine Anna se lewe dalk haar gelukkigste jare ooit? Want op die skaapplaas digby Jagersfontein, deur haar vader gekoop uit sy blink verdienste, het sy haar ouers se onverdeelde aandag. Sprankel die dogtertjie in hierdie mooi landelike omgewing met ’n moeder wat haar liefhet en ’n pa wat versot is op haar? Nicolaas stel selfs ’n goewernante aan om haar te leer lees en skryf. Moes sy die lei dwars draai en in haar mooiste skoonskrifletters haar name klein skryf om almal ingepas te kry?
Met Annatjie gaan dit goed. Ná die twee swangerskappe raak sy vir vier jaar nie swanger nie, tot Nicolaas se ontsteltenis. “Vrou, jy moet loop uitvind wat skort. Gaan sien die dokter op die dorp. En gaan praat met jou ma. Daar moet ’n rede wees.”
Annatjie is net te dankbaar vir die verposing ná twee swangerskappe so kort op mekaar. Selfs in die Sodom en Gomorra wat Jagersfontein deesdae is, word daar gereeld kerkdienste gehou en kan sy haar in die kerkdinge uitleef. Hulle sosiale lewe is bedrywig, veral toe Nicolaas ’n aandeel bekom in een van die dorp se hotelle. Soms woon hulle skemerkelke in die hotel by, waar Nicolaas in sy donker pak die vrouens se oë vang. Laat hulle maar kyk, Annatjie weet hy is nie ’n man met ’n dwalende oog nie. Wat hy wel is, is ’n vernuftige sakeman en ’n goeie eggenoot. Dis heerlik om digby ’n dorp te bly wat uit sy nate bars en waar daar altyd ’n bruising van opwinding is, net om dan weer op die plaas die stilte te kan indrink. Die lewe is goed.
“Ek het ’n baie bevoorregte jeug gehad,” sou Anna later vir haar toekomstige man sê. En met ’n wrang glimlag byvoeg: “Tot ek byna vyf was.”
Want sewe jaar ná hul eersgeborene se dood verskyn daar in Nicolaas se Statebybel waar hy die familieregister byhou weer ’n dolk agter iemand se naam. Sy vrou. Anna Susanna van der Walt † Jagersfontein, Oranje-Vrystaat. Kleur hierdie datum swart in: 24.6.1878. Annatjie sterf ’n dag ná die geboorte van haar derde kind, Gert Abraham.
Het ’n donker droefheid daardie dag in Anna nesgeskop? Dalk het niemand verduidelik dat haar moeder se dood nie háár skuld was nie, en ook nie die pasgebore Gertjie s’n nie. Vir seker was daar ’n kommosie in die huis. Bure, vriende en Nicolaas se sakekennisse kom simpatiseer.
Nicolaas tel sy dogtertjie op sy skoot. Sy kyk verwonderd hoe trane oor sy wange loop en strek ’n handjie uit om dit af te vee. Die goewernante word geroep om haar te kom wegneem.
“Laat haar haar moeder groet.” Nicolaas beduie met sy kop na die kis wat in die donker gang op twee stoele staan.
“Jy moet jou moeder soen,” sê die juffrou. “Jy gaan haar nooit weer sien nie.”
Nooit is ’n baie lang tyd as jy net vyf is. Anna staan op haar tone, maar kom nie by nie. Die juffrou lig haar op en sy druk haar lippe teen die koue wang. Sy vergeet nooit die laaste keer wat sy haar moeder gesien het nie, en hoe koud en dood sy was.
Daar is genoeg hulp op die plaas; liefderike swart hande versorg klein Gertjie.
“Vader, ek sal altyd na hom omsien,” belowe Anna haar pa, en haar swart ogies straal van liefde en trots vir haar boetie.
Wanneer Nicolaas saans tuiskom, is daar nie meer ’n warrelwind van ’n swartkopdogtertjie wat hom stormloop en aan sy bene vasklou nie. Hy mis dit. Ook haar uitbundige gelag wanneer hy haar aan haar arms in die rondte swaai. “Vader, kom ons dans!” en dan staan sy met haar fyn oprygsteweltjies op sy nommertwaalfs en hulle wals oor die sitkamervloer terwyl hy ’n wysie neurie.
Toemaar, hy weet waar in die huis hy haar sal kry. Sy is nooit ver weg van Gertjie nie.
“Kyk hoe sterk is hy, Vader,” en sy laat die baba sy klein vuisie om haar vinger vou. “Die stoute klein mannetjie!” kraai sy wanneer hy woes in die waskom skop dat die badkamervloer onder water is.
Sowat 30 myl van Nicolaas af woon Hester en Hendrik Coetzee, Ma Annatjie se geliefde broer. Nie lank ná haar dood nie sterf ook hulle eie tweeling kort ná geboorte. Die twee seuntjies was net te swak om die uitgerekte kraamtyd te oorleef. Twee dolke deur die ouerharte.
Twee maande later, te midde van haar eie hartseer, bied Hester aan om Nicolaas te gaan bystaan met die versorging van die moederlose Gertjie. Sy verloor onmiddellik haar hart op die babaseuntjie. Ná ’n week hou sy en Hendrik kamerparlement.
“My man, kan ons nie maar vir Nicolaas sê ons sal Gertjie as ons eie aanneem nie? Dan maak ons hom as ’n Coetzeetjie groot. Nicolaas het in elk geval nie veel erg aan die kindjie nie.”
“Ek weet darem nie, vrou. ’n Pa bly ’n pa. Hy’s miskien nou net onbeholpe, maar later sal hy wel …”
“Asseblief, Hendrik?”
“Sal dit regverdig wees teenoor ons eie kinders?”
“Sê nou ons word nie weer met ’n kindjie geseën nie?” Hester is betraand. “Dis nie … Gertjie sal nie die tweeling se plek inneem nie, maar my dae is leeg sonder hulle.”
“Wat dan van Anna?”
“Ek weet, dit pla my ook. Anna is baie lief vir hom. Maar sy’s nog klein, my man. Die oomblik wanneer Gertjie weg is, sal sy hom vergeet.”
Vir Nicolaas is hulle voorstel ’n verrassing, maar heimlik ook ’n verligting. Hulle sit en praat die aand toe Anna slaap lank daaroor. Nooit moet dit agterna gesê kan word dat Gertjie sonder ernstige besinning na familie aangegee is nie.
“Ek weet as ek instem, kry Gertjie liefdevolle ouers, maar …” Nicolaas sluk.
Hester staan op en gaan sit langs hom. Sy sit haar hand op syne. “Swaer, ons sal hom grootmaak asof hy ons eie is. Hendrik en ek het daardie kindjie klaar lief, nè, Hennie?”
Toe haar man knik, sê sy: “Ons sal hom altyd goed versorg, ek belowe. Miskien kan ons hom nog laat leer.”
“Ja, swaer,” sê Hendrik. “Ons sal hom al die geleenthede gee wat ons ons eie kinders bied. Ons mag miskien nie baie geld hê nie, maar aan liefde sal dit hom nooit ontbreek nie.”
“Nou ja, dan is dit maar reg.” Nicolaas sug. “Maar ek wil hê hy moet sy van behou wanneer julle hom aanneem. Hy moet ’n Van der Walt bly. Ek weet nie wat Anna daarvan sal sê nie, maar …” Hy sit kop vooroor. “Ek sal vir aia Sina sê om sy goedjies te pak.”
Só val die kaarte vir al drie partye reg, asof deur ’n Hoër Hand beplan. Maar ’n vyfjarige dogtertjie huil haarself elke aand aan die slaap.
“Ons gaan Gertjie nog dikwels sien,” belowe haar pa, maar kom nie sover om te gaan kuier nie.
Anna treur só dat sy later haar skoolwerk begin verwaarloos. Nicolaas raas en praat mooi, maar sy bly ontroosbaar. Selfs ’n paar rapse help nie.
Hy het gou ander dinge op die brein. Die lieflike Tjaartina Olivier is een daarvan.
“Vader gaan weer trou,” kondig hy ses maande ná Annatjie se dood aan. “Jy gaan weer ’n moeder hê, Anna. Is dit nou nie goeie nuus nie? En miskien is daar later nog broers en susters vir jou.”
“Hulle is nie Gertjie nie.”
Anna bly dwalend, die swierige bruilof en nuwe moeder ten spyt.
“Wat is dit tog met die kind?” vra Tjaartina oplaas ergerlik. Sy is swanger en die hitte maak haar gedaan.
Nicolaas haal sy skouers op. “Ek dink sy verlang nog na Gertjie.”
“Nou vat haar in hemelsnaam na die mense toe en kry klaar. Haar lip is so lank dat sy dit nog gaan raaktrap. Maar, Nicolaas, dit moenie ’n gereelde ding raak nie. So ’n rondflentery by jou vorige skoonfamilie is onbetaamlik. En bowendien, jy bederf vir Anna. Sy’s al heeltemal te groot vir haar skoene.”
Anna