Gure. Katarzyna Mirgos

      Guernica – Gernikara

      Niektórzy piszą „Guernica”, inni „Gernika”, w Polsce często słyszę „Guernika” (z wymawianym u). Jednak mieszkaniec tego miasta powie o sobie, że jest Gernikekoa, co znaczy, że pochodzi z Gernike (miasto nazywają oni nie Gernika, lecz właśnie w ten sposób). Dowiaduję się tego od mieszkającej tu Izaro – to z nią się dziś spotkam. Izaro przez pewien czas mieszkała w Polsce, była lektorką języka baskijskiego na Uniwersytecie imienia Adama Mickiewicza w Poznaniu. I choć nie widziałyśmy się kilkanaście lat (trudno w to uwierzyć), to rozpoznaję ją natychmiast. Jest wczesne popołudnie, docieram do miasta autobusem, znacznie szybciej, niż zapowiadała mi pani pracująca w informacji turystycznej, która przestrzegała mnie przed korkami na drogach i sporą, według niej, odległością. A ponieważ już dawno nie byłam w Gernice, uznałam, że z pewnością ma rację. Opowiadam o tym Izaro, która śmieje się, że dla wielu mieszkańców Bilbo znajdująca się w odległości zaledwie trzydziestu trzech kilometrów Gernika to „głęboka Bizkaia”. Siadamy na zewnątrz przy kawiarnianym stoliku. Rozmawiamy o lokalnym patriotyzmie, miłości mieszkańców do tego miasteczka, ważności miejscowych świąt. Miałam kiedyś okazję w nich uczestniczyć, pamiętam grupki ludzi w zwyczajowych chustkach zawieszonych na szyi, muzykę, pokazy tradycyjnych sportów. Na chwilę przystają przy nas siostry Izaro, w drodze na plac zabaw z dziećmi. Dobrze poznawać to miasto również w taki sposób, obserwując jego codzienność, widząc w nim nie tylko Symbol. Bo nazwa Gernika (a właściwie Guernica) stała się uosobieniem wartości pokoju, okrucieństwa wojny. „Gernika – miasto pokoju” – taki napis widnieje zresztą przy wjeździe. To niewielkie baskijskie miasto jest jednocześnie jednym z najbardziej znanych, niestety za sprawą tragicznych wydarzeń. 26 kwietnia 1937 roku zbombardowało je niemieckie lotnictwo^[22]. To był poniedziałek, dzień zwyczajowego targu. Myślę o tym, kiedy któregoś dnia przyjeżdżam do Gerniki z grupką studentów i chodzimy między stoiskami, przyglądając się z uwagą oferowanym produktom i rozmawiając ze sprzedawcami. Przerażeni świadkowie tamtych wydarzeń mówili o tym, że całe miasto stanęło w ogniu⁹⁹. Był to bezprecedensowy atak na ludność cywilną i na symboliczne miasto dla Basków ze względu na znajdujący się w nim dąb, przy którym przedstawiciele lokalnych władz debatowali i zatwierdzali swoje ustalenia, a kastylijscy władcy zobowiązywali się do przestrzegania baskijskich Praw¹⁰⁰. Pieśń Gernikako Arbola autorstwa dziewiętnastowiecznego barda José Maríi Iparraguirre, będąca wyrazem hołdu dla tego dębu, jest dla wielu nieoficjalnym hymnem Baskonii¹⁰¹. Według Anny Marii Guasch w tym jednym słowie – Guernica – ucieleśnia się wojna domowa w Kraju Basków¹⁰². Gernikę można określić jako jedno z kluczowych dla jego mieszkańców „miejsc znaczących”. Ludger Mees, historyk, „Niemiec z pochodzenia, Bask z wyboru”¹⁰³, zauważył, że:

      Gernika jest zapewne baskijskim miejscem pamięci par excellence. Nie istnieje bowiem w pamięci zbiorowej Basków żadne inne miejsce, osoba czy symbol tak obecny i wciąż tak ważny jak ta mała miejscowość biskajska położona około 30 kilometrów od stolicy prowincji, Bilbao¹⁰⁴.

      Zbombardowanie Gerniki wydarzyło się w kwietniu 1937 roku w czasie hiszpańskiej wojny domowej (1936–1939)^[23], a za sprawą obrazu namalowanego przez Pabla Picassa miasto urosło do rangi symbolu tragicznego losu ludności cywilnej oraz okrucieństwa wojny i sprzeciwu wobec niej. Samo dzieło stało się przedmiotem sporów związanych nie tylko z nim jako takim, ale też z miejscem, w jakim się znajduje. Guernica Picassa jest częścią kolekcji madryckiego Muzeum Królowej Zofii¹⁰⁵. Zdaniem wielu Basków powinna się jednak znajdować w Gernice, stąd postulat, który dostrzec można nawet na murach w baskijskim miasteczku – „Guernica